Tiểu đoàn 365 là đơn vị anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân được thành lập tại thôn Hòa Đa, xã An Mỹ, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên vào ngày 15/5/1949.
Các cựu binh Tiểu đoàn 365 chụp ảnh lưu niệm nhân họp mặt truyền thống - Ảnh: C.T.V
Tiền thân của Tiểu đoàn 365 là Tiểu đoàn 360 Trung đoàn 80 hoạt động ở Khánh Hòa và Tiểu đoàn 115 trung đoàn chủ lực Liên khu 5 hoạt động ở Phú Yên. Đồng chí Hà Vi Tùng được bổ nhiệm làm tiểu đoàn trưởng và đồng chí Cao Thượng Lương làm chính trị viên.
Sau khi thành lập, Tiểu đoàn 365 đóng quân ở Hòa Trị, Hòa Quang để củng cố lực lượng và chuẩn bị lương thực, thực phẩm. Sau đó vào Khánh Hòa diệt đồn Phước Thuận, đánh địch 21 ngày đêm ở Hòn Hèo, diệt đồn Phú Khê về đánh địch lấn chiếm ở núi Hiềm để bảo vệ vùng tự do Phú Yên, tiểu đoàn là một đơn vị mạnh gồm có 3 đại đội bộ binh 211, 212, 213 và Đại đội trợ chiến 214; được trang bị súng cối 81 ly, 60 ly, đại liên 12 ly 7, trung liên đầu bạc 13 ly 2, là đơn vị có kinh nghiệm chiến đấu dày dạn nên Liên khu 5 chọn làm đơn vị chủ lực cơ động của liên khu chiến đấu từ Quảng Nam đến Khánh Hòa và Tây Nguyên.
NHỮNG CHIẾN CÔNG SAU KHI THÀNH LẬP
Sau những ngày phục kích chờ đợi, ngày 27/7/1949, một đội lính Âu Phi của Pháp được trang bị mạnh từ Khánh Hòa ra thay quân ở núi Hiềm. Khi đến đèo Cổ Mã thì đoàn xe lọt vào ổ phục kích, tiểu đoàn phó Nam Hồ ra lệnh nổ súng, xe đầu bị bốc cháy các xe sau dồn lại, quân ta nổ súng vào đội hình địch, chúng bị bất ngờ không trở tay kịp nên phải nằm rạp xuống lề đường chống cự. Sau 1 giờ chiến đấu, quân ta xung phong giáp lá cà diệt gọn, làm chủ hoàn toàn trận địa, đốt cháy 17 xe trong đó có 1 xe bọc thép, bắt sống hơn chục tù binh, bọn địch bị đơn vị chặn đầu, khóa đuôi. Chiến sĩ quốc tế người Đức ôm khẩu BREM đầu bạc đứng giữa đường bắn quét địch ngã từng toán và anh dũng hy sinh. Trận thắng này có tác động rất tốt, động viên phong trào chiến tranh du kích, góp phần quan trọng giữ vững vùng tự do Phú Yên. Đặc biệt, tiểu đoàn được sự hỗ trợ của hơn 100 dân công Phú Yên tiếp lương tải đạn và giúp đỡ thương binh về hậu cứ.
Sau chiến thắng Ninh Mã, Tiểu đoàn 365 về đóng quân ở xã Hòa Thắng để củng cố thì được lệnh của trung đoàn cho biết: Trung đoàn lính Lê Dương của giặc Pháp có trang bị mạnh, mang nhiều thuốc nổ TNT hành quân từ Cheo Reo Nam Tây Nguyên xuống Phú Yên, âm mưu dùng bộc phá, đánh sập Đập Đồng Cam nhằm triệt nguồn nước tưới cho hàng chục ngàn héc ta lúa đồng bằng Tuy Hòa, nhằm triệt hạ kháng chiến vùng tự do Liên khu 5.
Tiểu đoàn 365 được lệnh hành quân cấp tốc lên đánh địch, không cho chúng phá Đập Đồng Cam. Chỉ sau mấy phút, tiểu đoàn đã xuất kích, ai cũng muốn đi nhanh, mong gặp địch sớm để ngăn chặn hành vi côn đồ của chúng. Từ Hòa Thắng vượt sông Ba qua Hòa Thành rồi Hòa Phong trên con đường bôn tập, bộ đội nhận được những vắt cơm nắm thơm phức của bà con tiếp tế cho bộ đội ăn no để đánh giặc. Gần chiều mới đến giữa xã Sơn Thành Tây và Nhiễu Giang, trung đoàn trưởng Lư Giang lệnh cho tiểu đoàn phó Nam Hồ (tiểu đoàn trưởng Hà Vi Tùng đi họp) cho tiểu đoàn triển khai sẵn, vừa bố trí xong thì cả trung đoàn địch cũng vừa đến. Chúng thấy yên tĩnh nên tiến thẳng về phía đập, nơi quân ta chờ sẵn. Trung đoàn trưởng Lư Giang phát lệnh bằng 2 phát pháo hiệu đỏ, các đại đội đồng loạt nổ súng tấn công. Đại đội 212 nhanh chóng đánh tạt sườn, thọc sâu chia cắt. Đại đội 213 chặn địch từ phía sau không cho chúng ứng phó. Địch bị tấn công bất ngờ, đội hình rối loạn. Những tên lính Âu Phi cao to là mục tiêu tốt để quân ta nã súng. Chúng hoảng hốt tháo chạy, bỏ lại hàng trăm xác chết và nhiều thuốc nổ TNT. Lực lượng ta ít nhưng làm chủ chiến trường, ta cũng bị tổn thất nặng. Ban chỉ huy Đại đội 212 (đ/c An đại đội trưởng, đ/c Huân chính trị viên và đ/c Lương Công Chất đại đội phó - người con đất Phú Yên đã anh dũng hy sinh).
Chiến thắng sông Ba Trường Lạc là một chiến thắng lớn về quân sự, chính trị và kinh tế. Địch bị thua đau nhưng không từ bỏ âm mưu thâm độc. Tháng 10/1949, địch dùng máy bay đánh phá cầu Máng. Đại đội trợ chiến của ta dùng súng 12 ly 7 bắn quyết liệt. Chiến sĩ quốc tế Slac (Nguyễn Văn Lập) đã bắn rơi máy bay địch tại chỗ, bảo vệ cầu Máng an toàn (Nguyễn Văn Lập vừa được tuyên dương Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân).
Tháng 6/1950, Tiểu đoàn 365 trong đội hình của Trung đoàn 803 tham gia chiến dịch Nguyễn Huệ diệt đồn Ai Nu. Năm 1951 tham gia chiến dịch Laterits diệt đồn Túy Loan, Xuân Đài, Vân Ly thu một khẩu pháo 94 ly của địch, còn nguyên vẹn. Sau đó diệt địch ở Đồng Thân, tiêu diệt bọn Cờ măng Đô ở Hòn Hèo Vạn Giã, hỗ trợ du kích Khánh Hòa hoạt động, đánh địch ở đồn Ai Nu Phú Yên.
Sau kết thúc chiến dịch Hè Thu ở Quảng Nam, Tiểu đoàn 365 vào tham gia chiến dịch 1952-1953 ở Tây Nguyên thì được lệnh trên giao nhiệm vụ diệt đồn Tú Thủy (An Khê), Tú Thủy là một đồn kiên cố do 2 đại đội lính Âu Phi chiếm giữ.
Chúng xây thành cao 3m, độ dày hơn 1m, ngoài thành có giao thông hào, ngoài giao thông hào là hàng rào dây thép gai kiên cố kiểu mái nhà, tiếp đó là dây thép bùng nhùng và một mái cuối cùng. Trong có lô cốt, hầm ngầm, Tú Thủy, Cửu An, An Khê thành một hệ thống phòng thủ dưới tầm chỉ viên hỏa lực của pháo binh để bảo vệ.
Trước trận đánh, tiểu đoàn đã xây dựng an bàn để tập duyệt và làm tốt tư tưởng cho cán bộ chiến sĩ. Hàng trăm quyết tâm thư của chiến sĩ gửi cho đảng ủy và chỉ huy tiểu đoàn, có cái viết bằng máu, quyết tâm đánh và đánh thắng để trả thù cho trung đoàn trưởng Vi Dân. Đêm 12/1/1953, đơn vị áp sát đồn bố trí xong trận địa lúc 1 giờ sáng 13/1/1953, các loại pháo của Đại đội 214 bắn tấp cập vào đồn. 2 giờ sáng, Đại đội 211 và 212 dùng bộc phá ống mở cửa khẩu đồng loạt xung phong. Quân địch lợi dụng hầm ngầm đánh trả quyết liệt. Đại đội trưởng 212 (đ/c Mãn Châu) anh dũng hy sinh. Đại đội phó thay cho chiến sĩ bộc phá đánh tung hầm ngầm phía Đại đội 211, đại đội trưởng Lê Đoàn bị thương, chính trị viên Khương lên thay thế cho chiến sĩ Lại Xang ôm bộc phá gói vào diệt lô cốt. Sau 2 giờ chiến đấu quyết liệt, đến 4 giờ sáng 13/1, ta hoàn toàn làm chủ trận địa, tiêu diệt toàn bộ địch ở đồn, thu nhiều vũ khí các loại, trong đó có một pháo 88 ly còn nguyên vẹn. Sau 2 giờ chiến đấu quyết liệt, tiểu đoàn đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, trả thù cho trung đoàn trưởng Vi Dân. Tiểu đoàn được tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng nhất.
CHIA LỬA CÙNG ĐIỆN BIÊN
Trong những năm chống thực dân Pháp, Phú Yên là vùng tự do, là nơi nghĩa tình sâu đậm của cán bộ chiến sĩ của Tiểu đoàn 365 cũng như Trung đoàn 803. Bởi sau một chiến dịch là đơn vị về đây để nghỉ ngơi như quê hương và gia đình thứ 2 của mình vậy.
Ngày 20/1/1954, giặc Pháp mở chiến dịch Át-lăng gồm 22 tiểu đoàn của 4 binh đoàn tinh nhuệ. Theo lệnh của liên khu, Tiểu đoàn 365 cùng các trung đoàn chủ lực 803-108 tập trung diệt địch ở Cà Tu, Mang Đen, Camrăy, Mang Bút giải phóng hoàn toàn TX Kon Tum. Tướng Đô Bô Pho vội vã chạy về Plêiku để cố thủ. Sau giải phóng Kon Tum, liên khu quyết định Trung đoàn 108 ở lại Kon Tum xây dựng cơ sở, củng cố bộ đội địa phương. Còn Tiểu đoàn 365 và toàn bộ Trung đoàn 803 về lại Phú Yên và tập trung tiêu diệt cứ điểm Đắc Đoa án ngữ ở phía dưới TX Plêiku, trung đoàn giao nhiệm vụ này cho tiểu đoàn chủ công của Trung đoàn là 365, phải đánh và đánh thắng để dọn đường cho đại quân về Phú Yên.
Đắc Đoa là một cứ điểm mạnh do 2 đại đội của Trung đoàn Cơ động thuộc Binh đoàn 100 chiếm đóng. Trong đồn có lô cốt, hầm ngầm cố thủ bằng bê tông cốt thép, hệ thống chướng ngại vật dày đặc, dây thép gai nhiều tầng có giao thông hào sâu và rộng, được sự hỗ trợ đắc lực của pháo 105 ly. Tối 16/2/1954, toàn Tiểu đoàn 365 đã ám sát trận địa địch.
Tiểu đoàn phân công Đại đội 213, đánh hướng chính, Đại đội 211 cánh phụ và Đại đội 212 làm dự bị. Đến 1 giờ sáng 17/2/1954 (tức 15/1 năm Giáp Ngọ) trăng sáng như ban ngày, lệnh phát hỏa bắt đầu. Hỏa lực của đại đội trợ chiến bắn dồn dập, pháo binh 105 ly của địch nã dữ dội trong 2 giờ đồng hồ. Đại đội 213 mở xong cửa khẩu. Đại đội 211 bị thương vong nhiều. Đại đội 212 giữ vững trận địa, đại đội trưởng Lê Công Khai bị thương cả 2 chân nhưng anh nhanh chóng lách qua tầm đạn của địch, xuống giao thông hào chỉ huy bộ đội xung phong. Toàn tiểu đoàn dùng bộc phá, lựu đạn, thủ pháo phá tan các lô cốt hầm ngầm, xóa sổ 2 đại đội địch, bắt sống 150 tên lính Âu Phi, thu 3 trọng liên, 2 súng cối 81 ly, 10 trung liên, 33 tiểu liên, trong đó có 10 tam xông, 3 súng ngắn, 3 vô tuyến điện và 20 tấn đạn dược. Tuy thắng lớn nhưng ta hy sinh khá nặng, trong đó có đại đội trưởng Lê Công Khai (được truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân). Đơn vị được Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp gửi thư khen ngợi và Nhà nước tặng Huân chương Quân công hạng nhất. Liên khu đánh giá đây là trận đánh công đồn kiểu mẫu, phá vỡ chiến dịch Át-lăng của Pháp. Cán bộ chiến sĩ còn được tặng 5 Huân chương Chiến công hạng nhất, 2 hạng nhì, 30 cán bộ chiến sĩ được khen thưởng, kết nạp tại mặt trận 21 đảng viên mới.
Sau thắng lợi Đắc Đoa, Tiểu đoàn 365 hành quân về Phú Yên, Trung đoàn 803 về đường số 7 vừa đi vừa đánh địch. Tối 20/3/1954, đơn vị đụng độ 1 đơn vị địch do ngụy quân chiếm giữ, 1 đại đội lính Âu Phi tăng cường nằm ngoài. Địch gọi đồn này là đồn Plering để canh giữ và khống chế đường số 7. Sau khi đơn vị tiếp cận cách 5km thì phát hiện máy bay L19 của địch lượn trinh sát. Điện của cấp trên cho biết Plering lúc này không phải chỉ có lực lượng ngụy cộng với 1 đại đội lính Âu Phi mà còn có lực lượng mạnh của Binh đoàn 100 vừa mới tăng cường chiều 20/3/1954.
(Còn nữa)
TRẦN THÀNH CHÍNH
Trưởng ban liên lạc cựu binh Tiểu đoàn 365 anh hùng
