Để thực hiện chủ trương của Liên khu ủy 5 và Bộ Tư lệnh Liên khu 5 về chuẩn bị kế hoạch chống phá cuộc hành quân Atlente của thực dân Pháp nhằm đánh chiếm vùng tự do Liên khu 5, Tỉnh ủy Phú Yên họp mở rộng gồm có đại diện các ngành của tỉnh, đại diện Huyện ủy và Ủy ban hành chính kháng chiến huyện để quán triệt thông báo và chủ trương của liên khu ủy, Bộ Tư lệnh Liên khu 5 và kế hoạch cụ thể của Tỉnh ủy với nội dung:

1. Phổ biến âm mưu và mục tiêu của cuộc hành quân Atlente nhằm đánh chiếm lâu dài vùng tự do Liên khu 5 của thực dân Pháp mở đầu tại Phú Yên (nhằm thực hiện giai đoạn I của chiến lược đánh nhanh chiếm nhanh kết thúc chiến cuộc Đông Dương trong vòng 18 tháng.

2. Chủ trương của cấp trên giao cho tỉnh Phú Yên và các tỉnh vùng tự do Liên khu 5 tự lực, tự cường phòng chống trả cuộc hành quân Atlente để chủ lực Liên khu 5 tập trung vào chiến trường chính của chiến dịch (sau mới biết là Bắc Tây Nguyên).

3. Phổ biến và giáo dục cho toàn Đảng, toàn quân và toàn dân nêu cao tinh thần yêu nước, chí căm thù giặc, ra sức thực hiện kế hoạch chuẩn bị chống phá cuộc càn quét Atlente, củng cố và giữ vững lòng tin vào chiến thắng vì thực dân Pháp đang ở thế bị động đối phó, do chúng bị thất bại và sa lầy ở chiến trường chính Bắc Bộ.

4. Kế hoạch bảo vệ tính mạng và tài sản của Nhà nước và nhân dân, kế hoạch sơ tán dân, tạm lánh khi có giặc đến, bất hợp tác với địch; không làm tề, không để giặc bắt thanh niên đi lính; không để chúng cướp lương thực thực phẩm nhằm phá âm mưu lấy chiến tranh nuôi chiến tranh của thực dân Pháp.

5. Giao nhiệm vụ cho ban chỉ huy Tỉnh đội vạch kế hoạch cụ thể sử dụng 4 đại đội địa phương trực thuộc huyện và 3 đại đội trực thuộc tỉnh phối hợp với lực lượng du kích tập trung bố phòng chuẩn bị đánh địch, tập trung vào hướng đèo Cả, tây nam Củng Sơn, TX Tuy Hòa và các xã xung quanh ven biển của tỉnh.

6. Giao nhiệm vụ cho Ty công an chuẩn bị địa điểm chuyển cơ quan lãnh đạo tỉnh và các tài liệu quan trọng chuyển và phân tán Bệnh viện tỉnh, chuẩn bị địa điểm chuyển trại giam, theo dõi các đối tượng đặc biệt khi cần thiết là tập trung quản lý.

7. Chuẩn bị tranh thủ thu hoạch vụ lúa gòn và phân tán cắt dân, chuẩn bị gieo trồng kịp thời vụ kể cả vùng định tạm chiếm.

8. Chuẩn bị kế hoạch lần lượt đưa dân về sống hợp pháp ở vùng định tạm chiếm đặc biệt là người già, trẻ con và phụ nữ.

Ban chỉ huy Tỉnh đội Phú Yên vạch kế hoạch cụ thể cho 7 đại đội địa phương phản công địa bàn phụ trách, phối hợp với dân quân du kích chuẩn bị kế hoạch xây dựng làng chiến đấu có các ác chiến điểm kết hợp vũ khí như bộ binh với vũ khí thô sơ tự tạo như bom, lựu đạn, mìn, đập, lôi và hầm chông, tập trung vào đèo Cả, Hòa Xuân, Củng Sơn, TX Tuy Hòa và các ven biển của tỉnh, cụ thể như sau:

Lực lượng vũ trang tập trung của tỉnh lúc này gồm có 3 đại đội trực thuộc tỉnh như: Đại đội 377, Đại đội 389 và Đại đội 392 và 4 đại đội trực thuộc huyện như Đại đội 371 (Đồng Xuân), Đại đội 374 (Tuy An), Đại đội 378 (Tuy Hòa) và Đại đội 380 (Sơn Hòa) được giao nhiệm vụ cụ thể:

- Đại đội 392 phối hợp với du kích các xã Đông Nam Đà Rằng chịu trách nhiệm bố phòng chuẩn bị đánh địch từ Khánh Hòa vượt đèo Cả ra Hòa Xuân.

- Đại đội 377 phối hợp với du kích TX Tuy Hòa chịu trách nhiệm bố phòng chuẩn bị đánh địch đổ bộ lên bãi biển Phú Câu (nay là phường 6, 7) TX Tuy Hòa và các xã phía bắc sông Đà Rằng.

- Đại đội 389 phối hợp với Đại đội 380 và du kích các xã Sơn Hòa bố phòng chuẩn bị đánh địch từ Đắk Lắk tiến xuống Củng Sơn.

- Đại đội 371 phối hợp với du kích chịu trách nhiệm bổ phòng đánh địch tại địa bàn huyện Đồng Xuân (nay thuộc TX Sông Cầu) tập trung vào các xã Xuân Thọ, Xuân Phương và Xuân Lộc.

- Đại đội 374 phối hợp với du kích chịu trách nhiệm bố phòng chuẩn bị đánh địch trên địa bàn huyện Tuy An tập trung vào các xã ven biển như: An Chấn, An Mỹ, An Ninh và An Dân.

 - Đại đội 378 phối hợp với du kích, bố phòng chuẩn bị đánh địch ở các xã phía tây nam sông Đà Rằng tập trung vào các xã Hòa Phong, Hòa Bình, Hòa Thành và Phú Lâm.

- Đại đội 380 phối hợp với du kích xã bố phòng chịu trách nhiệm đánh địch ở huyện Sơn Hòa (chủ yếu phía tây nam Củng Sơn).

- Lực lượng dân quân du kích toàn tỉnh vốn đã được xây dựng và thử thách qua thực tế chiến đấu chống địch đổ bộ càn quét các xã ven biển và vùng giáp ranh với địch ở Hòa Xuân - đèo Cả, Củng Sơn, tây nam Phú Yên. Nay được bố trí phòng thủ ở các xã trọng điểm ven biển, TX Tuy Hòa, đông nam sông Đà Rằng và tây nam Sơn Hòa. Chọn những vị trí có địa hình thuận lợi cho phục kích địch và rút lui an toàn để xây dựng các ác chiến điểm, tập trung hỏa lực như súng trường, bom, lựu đạn, mìn mũi và hầm chông, độc lập tác chiến hoặc phối hợp với bộ đội cùng đánh địch.

- Bố trí những đơn vị nhỏ như tổ 3/3 của bộ đội phối hợp với du kích tập trung phục kích tại các đồi cao có cây cao che phủ, dưới chân cây có đá chẻ xếp thành hang ẩn nấp tránh được phi pháo, tránh được địch truy kích, rút lui an toàn, các đồi nhô ra sát quốc lộ, tỉnh lộ, dốc đứng khó len lên như đoạn từ Đá Trải trở ta phía bắc đèo Cả, đèo Quán Cau (Tuy An), đèo Thị (Chí Thạnh) đèo Tam Giang (Chữ S) phía nam Sông Cầu, đèo Cù Mông (Xuân Lộc) và đoạn từ đập Đồng Cam trở lên Ba Bảng (Sơn Hòa).

- Bãi biển Tuy Hòa trước đây là bãi Phú Câu hoang vu rừng gai bàn chải, gai quýt, gai mắt mèo, chỉ có ít đường ngang hẹp quanh co từ biển trở lên để cho người và trâu bò đi lại, cũng được bố trí thành bãi bom mìn, đập lôi để du kích tập trung thị xã cùng với các đơn vị của Đại đội 377 chuẩn bị đánh địch đổ bộ lên thị xã.

- Kiện toàn hệ thống bồ treo trên các đồi cao ven biển và hệ thống mõ để báo động khi có tàu thủy địch đến hải phận địa phương để nhân dân kịp cất dấu ngư lưới cụ, tài sản quý và chuẩn bị tản cư tránh địch, đồng thời cũng để báo cho du kích tập trung đến vị trí sẵn sàng chiến đấu.

- Tiếp tục phá hoại thêm các cầu và đường quốc lộ 1, đường số 6, đường số 7 đào thêm những hố sâu hơn 2m và rộng hơn 3m ở những đoạn xung yếu có gài mìn để hãm tốc độ tiến quân của địch và sát thương bọn lính sửa đường.

- Tăng cường cắm thêm các cọc tre để chống quân nhảy dù ở các bãi cát lớn như Mỹ Long (An Dân, Tuy An), bãi Phú Sen (Hòa Định, Tuy Hòa) và gò Thì Thùng (An Xuân, Tuy An).

Diễn biến Kế hoạch Na-va đánh chiếm Phú Yên và thất bại của địch trong cuộc hành quân Atlente tại Phú Yên.

Ngày 20/1/1954, tướng Na-va sử dụng 22 tiểu đoàn Âu Phi tinh nhuệ và ngụy khinh quân cơ động có không quân, hải quân, pháo binh và cơ giới yểm trợ chia làm 3 mũi từ Khánh Hòa vượt đèo Cả đánh ra Hòa Xuân và các xã Đông Nam Đà Rằng, từ biển đổ bộ lên bãi biển Tuy Hòa, nhảy dù xuống sân bay Chóp Chài, từ Đắk Lắk đánh chiếm Củng Sơn và các xã tây Tuy Hòa. Chúng dự định trong vòng 3 ngày sẽ chiếm được phía nam Phú Yên. Nhưng bị quân dân Phú Yên chủ động chận đánh, làm chúng thương vong nặng nề. Kết hợp với chiến tranh phá hoại đường sá, cầu cống, ta đã kiềm hãm tốc độ tiến quân của chúng. Phải mất 10 ngày, chúng tạm chiếm một số thị trấn, thị tứ, thị xã trên trục giao thông quốc lộ 1 như đèo Cả, Hòa Xuân, Hòa Hiệp, Hòa Vinh, Phú Lâm, Phú Thứ, Phong Niên (Hòa Thắng), núi Sầm (Hòa Trị) và thị trấn Củng Sơn (Sơn Hòa).

Trong vòng 3 tuần lễ đầu bị tiêu hao, tiêu diệt cả phía trước lẫn phía sau, chúng bị động đối phó và phải co cụm để phòng thủ và củng cố bổ sung lực lượng. Mãi đến ngày 16/2/1954, tướng Na-va tăng thêm 3 binh đoàn cơ động: 11, 42 và 100 nâng tổng số lên 34 tiểu đoàn ồ ạt đánh ra phía bắc tỉnh Phú Yên. Chúng lại tiếp tục bị quân dân ta chận đánh liên tục, quân Pháp thương vong ngày càng nhiều, binh lính địch ngày càng lo sợ và giao động. Vì vậy chúng cũng chỉ chiếm được một số thị trấn, thị tứ trên trục quốc lộ 1 và đường số 6 như: Núi Hùng, Hòa Đa, Quán Cau (Chí Thạnh), Ngân Sơn, Triều Sơn, Sông Cầu, Xuân Lộc, Phong Niên, La Hai, Phước Lãnh (trục đường số 6) và vội vàng co cụm để phòng thủ.

(Còn nữa)

VÕ VĂN KHẢ

Nguyên Đại đội trưởng Đại đội 392 Tỉnh đội Phú Yên năm 1954