PHÚ YÊN - THANH GƯƠM KỀ CỔ CUỘC HÀNH QUÂN ÁT-LĂNG DO TƯỚNG NAVA VẠCH KẾ HOẠCH

Sáng sớm ngày 20/1/1954, 22 tiểu đoàn địch trong đó có 4 binh đoàn cơ động và 2 tiểu đoàn dù mở cuộc tấn công quy mô vào Phú Yên. Địch sử dụng nhiều máy bay ném bom, nhiều pháo có cả pháo ở tàu thủy bắn lên chi viện, dọn đường cho bộ binh, cơ giới tấn công từ 3 phía: Cheo Reo đánh xuống Củng Sơn, đèo Cả đánh ra, biển đổ bộ lên và chúng nhảy dù xuống TX Tuy Hòa.

Nhân dân Phú yên tham gia dân công tiếp vận trong kháng chiến chống Pháp

Trong vài ngày đầu, địch đánh ra Phú Yên, trước sức tấn công ồ ạt của địch, bộ đội địa phương và dân quân du kích lúng túng, việc tản cư và sơ tán nhân dân còn lộn xộn, tổ chức đảng ở cơ sở bị xáo trộn, một số cán bộ đảng viên chiến sĩ dao động(5).

Về lãnh đạo, khuyết điểm lớn nhất là Tỉnh ủy đã họp bàn kế hoạch đối phó với âm mưu địch đánh ra vùng tự do, nhưng do chủ quan chưa đánh giá hết âm mưu của địch nên kế hoạch đối phó bị động. Sau cuộc họp Tỉnh ủy, các cấp ủy đảng nhanh chóng uốn nắn tư tưởng, chỉ đạo bộ đội địa phương, dân quân du kích và nhân dân tăng cường công tác bố phòng bám đánh địch. Các huyện phía bắc tỉnh rút kinh nghiệm chuẩn bị đánh địch, bảo vệ dân tốt hơn(6).

Có sự lãnh đạo và chỉ đạo sát sao của các cấp sau đó tình hình ổn định trở lại.

Dựa vào làng chiến đấu, lực lượng vũ trang và bán vũ trang địa phương nắm chắc tay súng, tay cày đánh địch ngay từ lúc chúng vừa đặt chân tới. Trong 10 ngày đầu chúng bị loại khỏi vòng chiến đấu gần 800 tên. Địch hành quân đến đâu đều bị du kích bám sát đến đó, phục kích, bắn tỉa địch chết hàng trăm tên, một số bị thương do sập hầm chông và vướng mìn. Sau 26 ngày chúng mới kiểm soát được TX Tuy Hòa. Nông dân vẫn làm chủ ruộng đồng, trật tự trị an và mọi sinh hoạt quần chúng vẫn được duy trì, du kích ngày đêm vẫn trực chiến.

Sau 2 tháng hành quân, bọn thực dân Pháp bị sa lầy trong thế trận chiến tranh nhân dân ở Phú Yên, chưa bình định được vùng nào.

Từ ngày địch đổ bộ vào Phú Yên, suốt 2 tháng liền ta chỉ có 3 đại đội bộ đội địa phương 377, 392 và 389 cùng với lực lượng du kích địa phương bám trụ chặn đánh địch đổ bộ lên TX Tuy Hòa, các chiến sĩ ta dũng cảm, mưu trí, táo bạo tập kích sân bay Tuy Hòa.

Quốc lộ 1 bị nhân dân băm nát, phá sập cầu, cánh quân địch từ thị xã ra Chí Thạnh bị du kích An Chấn, An Mỹ, An Hiệp, An Cư… chặn đánh liên tục. Từ TX Tuy Hòa ra Chí Thạnh chưa được 30 cây số, địch phải hành quân mất 4 ngày.

Từ La Hai địch hành quân lên Xuân Quang, Xuân Phước chúng phải dùng 1 đơn vị pháo lớn để bảo vệ cứ điểm đóng quân; chúng đóng quân ở nam cầu La Hai cũng phải điều đơn vị pháo và làm sân bay dã chiến vì sợ du kích…

Để tăng thêm lực lượng chiến đấu của tỉnh, Bộ Chỉ huy chiến dịch Liên khu 5 điều động thêm Tiểu đoàn 365 và 2 đại đội của Tiểu đoàn 40 vào Phú Yên, cùng với lực lượng địa phương thành lập Tiểu đoàn 375 đẩy mạnh tấn công địch.

Cuộc hành quân Át-lăng của thực dân Pháp kéo dài hơn 6 tháng, quân dân Phú Yên đánh địch hàng trăm trận lớn nhỏ, chỉ kể một số trận đánh lớn có tính chất điển hình làm cho binh lính địch bị hoang mang dao động tột độ, cuối cùng phải giơ tay đầu hàng Việt Minh; phá vỡ kế hoạch của Nava “quyết bình định miền Nam trong vòng 18 tháng và đánh chiếm Phú Yên trong tháng 1/1954” theo mưu đồ tham vọng của tên trùm thực dân Nava.

Ngày 7/3/1954, Tiểu đoàn 375 cùng dân quân du kích diệt gọn đoàn xe 26 chiếc trên đường số 6, diệt gọn 1 đại đội Âu Phi.

Ngày 10/3/1954, 2 cánh quân địch từ Sông Cầu vượt đèo Cù Mông, từ Chí Thạnh theo đường số 6 đánh ra Bình Định, bộ đội địa phương huyện Đồng Xuân và du kích các xã diệt trên 100 tên, thu vũ khí, địch mất 2 ngày mới họp điểm được tại Diêu Trì.

Ngày 17/3/1954, hòa nhịp với tiếng súng tấn công của lực lượng bộ đội ta vào tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, Tiểu đoàn 375 Phú Yên tập kích vào cụm quân địch đóng tại đèo Quán Cau, diệt 150 tên, đánh thiệt hại nặng 1 tiểu đoàn địch.

Ngày 21/3/1954, Tiểu đoàn 365 cùng với lực lượng địa phương tiêu diệt tiểu đoàn Ngự Lâm Quân số 1 do Bảo Long (con Bảo Đại) cầm đầu tại Suối Cối (xã Xuân Phước) diệt 80 tên, bắt 200 tên, thu hàng trăm súng các loại.

Sau trận Suối Cối, lực lượng địch đóng ở Phước Lãnh, Triêm Đức, Xuân Phước, Xuân Sơn (Đồng Xuân) rút chạy. Mở ra một vùng rộng lớn phía tây Đồng Xuân và cả khu B hoàn toàn không còn bóng giặc.

Giữa tháng 4/1954, Trung đoàn 803 của quân khu từ Tây Nguyên xuống phối hợp với bộ đội địa phương, tiến công địch ở Trà Kê, buôn Ma Lép (Sơn Hòa), đánh đồn Enu diệt 6 đại đội, đốt 21 xe quân sự địch. Hệ thống phòng ngự của địch vùng giáp ranh giữa Phú Yên với Đắk Lắk, Gia Lai bị quân ta phá tan, đường số 7 bị cắt đứt. Chi khu Cheo Reo hoàn toàn bị cô lập.

Đêm 20/4/1954, Tiểu đoàn 365 tăng cường thêm 1 đại đội của Tiểu đoàn 375 được dân quân du kích các xã và 1.400 dân công Hòa Tân phục vụ dùng thuyền bí mật sang phía nam sông Bàn Thạch, tiêu diệt gọn 1 tiểu đoàn ngụy tại Bàn Nham.

Quân Pháp bị quân ta đánh khắp nơi trong tỉnh, bọn chúng chạy về cố thủ tại TX Tuy Hòa. Trước tình thế địch bị tấn công dồn dập, Bộ Chỉ huy cuộc hành quân Át-lăng rút binh đoàn cơ động số 41 từ Diêu Trì (Bình Định) quay về phòng thủ TX Tuy Hòa, thu hẹp phạm vi chiếm đóng. Trên thực tế Pháp chỉ tập trung vào các cụm lớn: Tuy Bình, La Hai, Sông Cầu, Chí Thạnh và TX Tuy Hòa. Cụm cứ điểm Tuy Bình - Củng Sơn, buôn Aeriêng bị cô lập.

Vào thời điểm này cũng là lúc diễn ra Hội nghị Giơ-ne-vơ về Đông Dương. Ở chiến trường chính Điện Biên Phủ, bộ đội chủ lực ta tiêu diệt hoàn toàn tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ.

Tại Phú Yên, bọn lính ngụy dao động nặng, từ ngày 1 đến 20/5/1954, có 130 lính địch, 1 thiếu úy mang sang ta 8 trung liên, 4 tiểu liên, 60 súng trường, có 1 đơn vị chạy sang một lúc 40 lính, 2 đại đội ngụy người Nam Bộ đòi về quê, một số được trở về Khánh Hòa, 20 tề, 60 hương cũng đấu tranh đòi về nhà.

Chiều 1/6/1954, Trung đoàn 803 cùng thanh niên xung phong, du kích địa phương nhanh chóng bắc cầu phao qua sông trước lúc trời tối, các lực lượng của ta chiếm lĩnh trận địa, tấn công bất ngờ, địch không kịp trở tay. Quân ta làm chủ cứ điểm Tuy Bình, thu và phá hằng trăm súng các loại cùng xe, pháo của địch, bắt 500 tù binh.

Sau khi cứ điểm Tuy Bình bị thất thủ, quân địch ở Củng Sơn xin đầu hàng, giao nạp súng cho ta, 2 đại đội địch ở đồn buôn Aeriêng bỏ đồn tháo chạy. Trận này quân ta diệt và bắt sống 300 tên.

Thừa lúc quân Pháp chạy khỏi Sông Cầu ngày 16/6/1954, chạy khỏi Chí Thạnh 19/6/1954, rút về Tuy Hòa, quân địch từ các nơi trong tỉnh cũng tự động chạy về cố thủ ở thị xã, tình hình đang hỗn loạn, chúng chưa kịp ổn định. Đêm 21/6/1954, Trung đoàn 803 được tăng cường Tiểu đoàn 375 và một đại đội đặc công cùng với lực lượng địa phương tiến công một loạt cứ điểm ở phía bắc và ngoại vi TX Tuy Hòa, thọc sâu đánh bãi xe cơ giới, kho đạn, kho xăng lửa bốc cháy dữ dội, tiếng nổ kéo dài từ nửa đêm đến sáng, địch trong thị xã kinh hoàng, khiếp đảm. (Còn nữa)

------------------------

(5) Lịch sử kháng chiến đánh Pháp của Phú Yên, trang 129.

(6) Trong lúc địch ra Sông Cầu qua đèo Cây Cưa bị một cánh quân bọc hậu thọc vào các nơi dân tản cư gây tổn thất lớn.

CAO XUÂN THIÊM (VĂN CÔNG)

Nguyên Đội trưởng Đội vũ trang 250 Tỉnh đội Phú Yên trong kháng chiến chống Pháp, nguyên Phó bí thư Tỉnh ủy Phú Yên trong kháng chiến chống Mỹ