Nơi này, nghĩa quân trồng cây lương thực trên các dây ruộng chạy dọc theo khe suối và vùng đất bằng phẳng đầu nguồn suối Cà Tơn rộng chừng 10 hec-ta. Nghĩa quân còn lập chuồng trại nuôi trâu, bò để dùng làm sức kéo nên nhân dân trong vùng gọi là Trại Rào (chặt cây rào lại thành chuồng trại).

Lại một mùa xuân nữa đang về trên quê hương Đồng khởi Hòa Thịnh. Hòa Thịnh đã đi vào thơ ca, đã in đậm trong ký ức những cán bộ, đồng chí qua hai cuộc kháng chiến trường kỳ đã từng ăn, từng ở, từng bám làng, lội suối, ngủ trong hang đá rồi bất thần mọc dậy ra làng tập kích địch.

Lại một mùa xuân nữa đang về trên quê hương Đồng khởi Hòa Thịnh. Hòa Thịnh đã đi vào thơ ca, đã in đậm trong ký ức những cán bộ, đồng chí qua hai cuộc kháng chiến trường kỳ đã từng ăn, từng ở, từng bám làng, lội suối, ngủ trong hang đá rồi bất thần mọc dậy ra làng tập kích địch.

LTS: Trong bề dày lịch sử 400 năm Phú Yên, bà con người Hoa đến định cư ở Phú Yên thế kỷ XVII và hậu duệ đã có những đóng góp lớn cho sự nghiệp chống ngoại xâm và kiến tạo vùng đất này. Lịch sử phong trào Cần Vương tại Phú Yên ghi đậm dấu ấn hy sinh lẫm liệt của liệt sĩ Ngô Kim Ký.

Sau khi thống soái Lê Thành Phương bị địch giết hại (20/2/1887), phần lớn nghĩa quân ở khu vực đồng bằng tan rã do chính sách đàn áp khốc liệt của Trần Bá Lộc.

Những năm đất nước tạm thời chia cắt, các cán bộ miền Nam tập kết ra Bắc thường trong tâm trạng ngày Bắc, đêm Nam. Các anh lao vào công việc để lấp đầy nỗi nhớ mong da diết miền Nam, biểu hiện rõ nét là mỗi khi chiều xuống, vẻ đăm chiêu tư lự thường phảng phất trong khóe mắt mỗi người.

Những năm đất nước tạm thời chia cắt, các cán bộ miền Nam tập kết ra Bắc thường trong tâm trạng ngày Bắc, đêm Nam. Các anh lao vào công việc để lấp đầy nỗi nhớ mong da diết miền Nam, biểu hiện rõ nét là mỗi khi chiều xuống, vẻ đăm chiêu tư lự thường phảng phất trong khóe mắt mỗi người.

Ở khu vực bắc Phú Yên, sau khi các căn cứ Định Trung, Xuân Vinh bị địch đánh chiếm, nghĩa quân rút về căn cứ Vân Hòa cố thủ. Tuy nhiên căn cứ địa này cũng bị quân Pháp tấn công dưới sự dẫn đường của Dương Văn Đính, Dương Văn Đôn.

Khi bị giặc bắt, trước những dụ dỗ của kẻ thù về quyền cao chức trọng nếu ra hợp tác với chúng, Nguyễn Bá Sự đã cự tuyệt, chấp nhận hy sinh vì nghĩa lớn của đất nước: “Tôi nghĩ nước nhà đang lúc lâm nguy, bổn phận thần dân phải ghé vai gánh vác việc Quân Vương, tiếc rằng công việc không thành thì chỉ biết lấy cái chết để đền nợ nước, các ông cứ đem tôi ra chém đừng nói nhiều lời…” (3).

Nguyễn Bá Sự là người hoạt bát, tính cách phóng khoáng và giao du rộng rãi nên Tụ Hiền Trang trở thành ngôi tụ đường cho nhiều nhân sĩ khắp Trung Kỳ đến đàm đạo, bàn luận các vấn đề thời sự của đất nước.

Trong các sử sách chính thống khi đề cập phong trào Cần Vương ở Phú Yên và các tỉnh nam Trung Kỳ, nhân vật Nguyễn Bá Sự lâu nay chưa hoặc ít ai nhắc đến một cách rõ nét với vai trò là thủ lĩnh lãnh đạo phong trào.

Giống như các địa phương khác trong cả nước, khi Chiếu Cần Vương được đưa đến Phú Yên, nhiều sĩ phu, văn thân yêu nước đứng ra lập các đạo quân ứng nghĩa để chống giặc.

Rời khỏi căn cứ Xuân Vinh, Lê Thành Phương lên miền núi phía tây Phú Yên cùng với Tả tham quân Nguyễn Sách và Hữu tham quân Nguyễn Bá Sự ra sức củng cố hai căn cứ Vân Hòa và Tổng Binh, phát triển lực lượng chuẩn bị tiến về tái chiếm đồng bằng.

Sau một chặng đường dài vượt gần 30km trên QL 25 chúng tôi mới đến buôn Thu, xã Krôngpa, huyện Sơn Hòa. Buôn Thu nằm bên bờ sông Cà Lúi, còn là ranh giới giữa hai tỉnh Phú Yên và Gia Lai.

Nhất phiến sơn đầu thạch/ Cao quyền xuất bích tiêu/ Phân cương Hán lập trụ/ Trú tất Ðường bình lưu/ Cổ triện bạch vân ám/ Thần công thanh sử phiêu/ Lặc bia nhãn hà khí/ Hành khách tứ thiều thiều.

“Phú Yên là tỉnh có công lao rất lớn trong hai cuộc chiến đấu vệ quốc vĩ đại của dân tộc. Ðó cũng là miền đất rất ân tình” – thượng tướng Nguyễn Nam Khánh, nguyên Ủy viên Trung ương Ðảng, nguyên Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, khẳng định.

Phú Yên có dải bờ biển dài 190km, nhiều nơi núi choài ra biển, tạo thành những đầm, vịnh đẹp tự nhiên như đầm Cù Mông, vịnh Xuân Đài và hàng loạt những bãi tắm đẹp như: Bãi Tràm, Bãi Bàng, Bãi Bàu, Bãi Rạng, Bãi Nồm, Bãi Từ Nham, Bãi Ôm, Bãi Bình Sa (TX Sông Cầu), thắng cảnh quốc gia Gành Đá Dĩa, Đầm Ô Loan, di tích lịch sử Hang Cọp và nhiều bãi tắm như An Hải, Phú Thường, Bãi Súng, Bãi Xép… (Tuy An), Long Thủy (TP Tuy Hòa), Bãi Gốc, Bãi Bàng, Bãi Tiên mà điểm nhấn là Bãi Môn – Mũi Điện (Đông Hòa).

Sông Ba chảy xuống Đà Rằng/Ai thương Đắk Lắk cho bằng Phú Yên - câu ca dao không còn mới nhưng chưa cũ đó đã phản ánh quá chính xác về vị thế địa – văn hóa của sông Ba, một trong những con sông lớn nhất ở miền Trung và là con sông duy nhất ở Nam Trung Bộ vượt qua được dãy Trường Sơn thông lên đến tận Tây Nguyên. Cũng với vị thế địa lý đó, sông Ba đã đóng một vai trò quan trọng, đó chính là con đường giao lưu thương mại, giao thoa văn hóa của các tộc người trong tiến trình lịch sử.