“Phú Yên là tỉnh có công lao rất lớn trong hai cuộc chiến đấu vệ quốc vĩ đại của dân tộc. Ðó cũng là miền đất rất ân tình” – thượng tướng Nguyễn Nam Khánh, nguyên Ủy viên Trung ương Ðảng, nguyên Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, khẳng định.
Thượng tướng Nguyễn Nam Khánh. - Ảnh: Q.THANH
Tết này, thượng tướng Nguyễn Nam Khánh đã bước sang tuổi 85. Tuy sức khỏe hơi yếu do bệnh tật, nhưng trông thượng tướng vẫn khỏe mạnh và trí tuệ luôn mẫn tuyệt, vẫn làm việc, viết sách, viết báo không nghỉ. Cuộc đời ông gắn với một phần lịch sử của khu 5, trong đó có Phú Yên. Cuối năm, giữa Hà Nội chớm lạnh, ông dành cho Phú Yên Xuân Tân Mão một cuộc phỏng vấn.
* Thưa thượng tướng, được biết ông là người có mặt trong đoàn quân
- Quê tôi ở huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định, gần với Phú Yên. Hồi Cách mạng Tháng Tám 1945, tôi tham gia Việt Minh do các ông Võ Xáng và Khương Hữu Tài – hai nhà cách mạng từ ngục Trà Kê của Phú Yên trở về Bình Định lãnh đạo cách mạng cướp chính quyền. Nhưng sau cách mạng thì nội bộ Việt Minh ở Bình Định xảy ra mâu thuẫn, hai ông Xáng, Tài bị giết ở bắc sông Bồng Sơn. Tôi thấy tình hình phức tạp nên ngày 20/10/1945 thì gia nhập đoàn quân Nam tiến. Chúng tôi đến Tuy Hòa thì dừng lại, gia nhập Trung đoàn 79 đóng tại hai tỉnh Phú Yên và Đắk Lắk do ông Thu Sơn (người Thổ gốc Cao Bằng) làm trung đoàn trưởng, ông Võ Bẩm (người Mỹ Khê, Quảng Ngãi) làm chính ủy; tôi làm chủ nhiệm chính trị của trung đoàn này. Hồi đó, 2/3 quân số của trung đoàn ở Đắk Lắk, 1/3 còn lại thì đóng tại phía nam chân núi Nhạn. Trung đoàn chúng tôi có nhiệm vụ chống Tây từ Ma Đrắc xuống, đánh khá nhiều trận oanh liệt, trong đó đáng nhớ là các trận đánh Pháp ở đập Đồng Cam, ở đèo Cả, Củng Sơn – Cheo Reo, Trà Kê…
Năm 1948, tôi chuyển ra Quảng Ngãi hoạt động ở phân khu 15 Bắc Tây Nguyên. Nhưng đến 1953 thì về lại Phú Yên, cụ thể là tại Củng Sơn (huyện Sơn Hòa), làm trợ lý chính trị, bí thư Đảng ủy Tiểu đoàn 19 thuộc Trung đoàn 108 bộ đội chủ lực do ông Đoàn Khuê làm trung đoàn trưởng. Trong năm 1953 này, tôi chỉ huy tiểu đoàn 19 đánh Pháp (có cả bọn can thiệp Mỹ làm cố vấn) ở đồn Kon Rẩy cách TX Kon Tum khoảng 50km về phía đông. Chúng tôi chiến thắng nhanh chóng khiến địch hoảng hốt và tối 30, sáng mùng 1 tết năm 1953 thì Pháp tháo chạy khỏi bắc Tây Nguyên, quân ta giải phóng hoàn toàn tỉnh Kon Tum. Đây là sự kiện đáng nhớ vì lần đầu tiên ta đuổi sạch bóng thù ở một tỉnh miền
* 30 năm sau Cách mạng Tháng Tám, mùa xuân năm 1975, thượng tướng lại tiếp tục cầm quân truy kích địch ở Phú Yên, góp phần giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Sự kiện nào ở Phú Yên vào những ngày đó khiến thượng tướng nhớ nhất?
- Tôi đi tập kết vào tháng 10/1954 và thời gian sau đó học tập, công tác ở miền Bắc là chính. Vào năm 1975, khi ta tổng tấn công giải phóng miền
* Thượng tướng đánh giá thế nào về vai trò của Phú Yên trong hai cuộc kháng chiến vệ quốc chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc? Là người từng sống, chiến đấu một thời gian khá dài ở Phú Yên, thượng tướng ấn tượng gì với đất và người Phú Yên?
- Phú Yên có công rất lớn trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ của dân tộc ta. Theo tôi, có hai điểm cần phải nhấn thật mạnh mới đánh giá hết vai trò quan trọng của Phú Yên. Một là, trong thời kỳ kháng Pháp 1945-1954, nếu miền Bắc là hậu phương lớn thì Phú Yên là hậu phương trực tiếp của chiến trường khu 5. Phú Yên là nơi đoàn quân
Nhà báo Đặng Minh Phương (đứng), Chủ tịch Hội đồng hương Phú Yên tại Hà Nội, chúc mừng sức khỏe tướng Nguyễn Nam Khánh. - Ảnh: Q.THANH
Mãi đến năm 1954, khi địch huy động lực lượng 44 tiểu đoàn, chúng mới đánh ra được đến đèo Cù Mông, chứ phía tây thì ta vẫn làm chủ hoàn toàn. Thứ hai là trong kháng chiến chống Mỹ, đỉnh cao thắng lợi của ta là tổ chức chiến tranh nhân dân thành công. Phải nói nhờ chiến tranh nhân dân mà ta thắng Mỹ. Và đỉnh cao của đỉnh cao ấy là chiến tranh nhân dân ở khu 5 với các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên. Tôi nghĩ, lịch sử vệ quốc nước ta phải đánh giá đúng tầm về những điểm này.
Về cá nhân, thời chiến tranh, tôi từng ba lần vào ra Phú Yên, 1/3 cuộc đời tôi ở Phú Yên, sống chết ở Phú Yên. Bởi vậy, với tôi, đất ấy như là quê nhà của mình. Không có dân, trong đó có đồng bào Phú Yên, che chở, nuôi nấng, chăm sóc, tôi khó đạt được những thành công trong cuộc đời binh nghiệp của mình. Phú Yên là vùng đất đầy nghĩa tình.
Vào đầu tháng 10/2010, lãnh đạo tỉnh Phú Yên đã tổ chức cuộc gặp mặt cán bộ, chiến sĩ, thân nhân liệt sĩ từng tham gia chiến đấu, công tác tại tỉnh trong kháng chiến, hiện đang ở Hà Nội, tôi rất xúc động và hạnh phúc khi được mời đến dự cuộc gặp mặt nghĩa tình này. Lần về Phú Yên cuối cùng của tôi vào năm 1980, đến nay cũng khá lâu rồi. Nhưng nghe các đồng chí lãnh đạo tỉnh thông tin về sự phát triển của Phú Yên bây giờ, tôi rất mừng và chúc Phú Yên tiếp tục phát triển mạnh mẽ hơn. Dịp Tết Tân Mão, nếu sức khỏe cho phép, tôi dự định về thăm quê hương Bình Định và sẽ thăm lại Phú Yên.
* Xin cám ơn và chúc thượng tướng sức khỏe dồi dào!
QUỐC THANH (thực hiện)
