+ Cứ điểm Trại Thứ :
Nơi này, nghĩa quân trồng cây lương thực trên các dây ruộng chạy dọc theo khe suối và vùng đất bằng phẳng đầu nguồn suối Cà Tơn rộng chừng 10 hec-ta. Nghĩa quân còn lập chuồng trại nuôi trâu, bò để dùng làm sức kéo nên nhân dân trong vùng gọi là Trại Rào (chặt cây rào lại thành chuồng trại). Để bảo vệ Trại Thứ, nghĩa quân bố trí các đồn tiền tiêu sẵn sàng đánh địch và đảm nhận sản xuất lương thực (nên gọi là Trại Thứ- trại của quân Thứ-Cần Vương). Gần Trại Thứ là các buôn người Chăm như Suối Trưởng, Bà Đẩu nằm trên vùng đất phù sa của sông Kỳ Lộ. Tại đây, nghĩa quân cùng với nhân dân khai khẩn diện tích rộng hàng chục hec- ta để trồng các loại lúa, ngô, sắn. Nghĩa quân còn giúp đồng bào về thóc giống, trâu bò dùng làm sức kéo, hướng dẫn cách canh tác, kỹ thuật bón phân trong trồng trọt. Nhờ vậy, mối quan hệ giữa nghĩa quân với dân làng ngày càng gần gũi, nhiều thanh niên người Chăm xin gia nhập các đơn vị chiến đấu ở Trại Thứ, trở thành những chiến binh dũng cảm trong các trận đánh quân Pháp càn quét bảo vệ căn cứ La Hiên. Trong khu vực Trại Thứ, nghĩa quân dựng nhiều lán trại và kho chứa lương thực sau khi thu hoạch để vận chuyển lên Trại Chính cung cấp cho nghĩa quân. Nhờ số lương thực này, nghĩa quân của Nguyễn Bá Sự đủ sức cầm cự với quân Pháp trong một thời gian dài.
Như vậy, có thể khẳng định rằng căn cứ địa La Hiên với Trại Chính là nơi nghĩa quân Nguyễn Bá Sự đóng làm doanh trại chỉ huy và luyện tập quân sự, rèn đúc vũ khí, còn Trại Thứ là nơi nghĩa quân tiến hành sản xuất lương thực và lập các đồn tiền tiêu để bảo vệ căn cứ địa La Hiên. Đây là căn cứ quan trọng của nghĩa quân Cần Vương Phú Yên dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Bá Sự đã đương đầu với thực dân Pháp trong suốt thời kỳ từ 1887-1892.
- Căn cứ Hà Đang - Thồ Lồ:
Căn cứ này nằm sâu giữa vùng núi non hiểm trở với các ngọn núi cao trên 1.000m như núi Bơ-kơ-lông, núi Chăm-băng, núi Cà-tơn và các đèo, dốc cao dựng đứng như dốc Ma-bơi, dốc Ma-hàm, dốc Ma-choi, dốc Suối Gấm. Căn cứ Hà Đang - Thồ Lồ nằm giữa rừng già giáp với các huyện Cheo-reo, huyện Đăk-bớt (tỉnh Gia Lai), huyện Vân Canh (tỉnh Bình Định) nên nghĩa quân có thể tiến thoái dễ dàng qua các tỉnh lân cận.
Căn cứ Hà Đang - Thồ Lồ được hình thành trong những ngày đầu phong trào Cần Vương Phú Yên do hai chủ làng là Y Dơm và Y Dao lãnh đạo, đến khi Nguyễn Bá Sự rút quân về khu vực này để tiếp tục cuộc kháng chiến và được bà con dân tộc Ba Na nhiệt tình ủng hộ. Các chủ làng đã vâïn động nhân dân các buôn Suối Cát, buôn Ma Kham, buôn Ma Gâm, buôn Ma Tí, buôn Ma Kheo, làng Len, làng Xí, làng Thoại, làng Đồng tham gia nghĩa quân và tích cực sản xuất lương thực, xây dựng căn cứ này thành “vùng bất khả xâm phạm” với các bẫy ná, mang cung, hầm chông khiến cho quân Pháp không dám tấn công. Đồng bào Ba Na ở đây với truyền thống yêu nước đã từng góp sức trong đội quân khiên lớn, giáo dài của lực lượng Tây Sơn ủng hộ Nguyễn Nhạc khởi nghĩa từ năm 1773. Bọn Pháp ở Quy Nhơn và Sông Cầu gọi vùng Thồ Lồ là “vùng hiên ngang sống ngoài thế giới văn minh”. Sự hiểm yếu của căn cứ Hà Đang - Thồ Lồ là một trong những yếu tố quan trọng giúp cho nghĩa quân Cần Vương Phú Yên duy trì lâu dài cuộc kháng chiến, đối phó với nhiều âm mưu thâm độc của thực dân Pháp muốn dập tắt phong trào.
- Căn cứ Tổng Binh:
Đây là căn cứ lớn, tọa lạc trên vùng đất bằng phẳng của phường Tổng Binh (nay là thôn Tân Hòa, xã Sơn Hội, huyện Sơn Hòa) hình thành rất sớm trước khi phong trào Cần Vương ở Phú Yên bùng nổ. Nếu như trong thời kỳ đầu của cuộc khởi nghĩa do Lê Thành Phương lãnh đạo,Tổng Binh là một trong những căn cứ địa xuất phát các đạo quân tham gia những trận đánh ở An Thổ góp phần vào thắng lợi của phong trào Cần Vương Phú Yên, thì trong thời kỳ thứ hai của phong trào(1887-1892)Tổng Binh cùng với các căn cứ khác như Suối Trầu, Cây Vừng tạo thành hệ thống căn cứ vành đai bảo vệ cho trung tâm căn cứ địa La Hiên. Do đó, Tổng Binh được nghĩa quân ra sức củng cố thiên về căn cứ phòng thủ. Tại đây, nghĩa quân cùng với đồng bào các buôn làng người Chăm ở Suối Trầu, Suối Rễ, Cây Trôi, Suối Đập, Trà Kê rào làng kháng chiến, biến rừng núi Tổng Binh thành trận địa sẵn sàng chống lại các cuộc càn quét của giặc.
(Còn nữa)
Tiến sĩ ĐÀO NHẬT KIM
