Lễ cúng bến nước còn là dịp để người dân trong buôn làng thắt chặt hơn tình làng nghĩa xóm, cùng chung sức xây dựng buôn làng giàu đẹp, ấm no, hạnh phúc…
Lễ hội liên quan đến đời sống cộng đồng các tộc người thiểu số ở miền núi Phú Yên rất đa dạng, phong phú thể hiện bề dày lịch sử và chiều sâu văn hóa. Trong đó lễ hội đâm trâu xoay cột, lễ bỏ mả, lễ cúng bến nước là những lễ hội dân gian tiêu biểu nhất, đặc sắc nhất của đồng bào ÊĐê, BaNa, Chăm H’roi ở miền núi Phú Yên nên còn bảo lưu được nhiều giá trị văn hóa tộc người từ trang phục, trang sức truyền thống đến các lễ thức cúng tế, các nhạc cụ dân tộc, các trò diễn xướng dân gian và văn hóa ẩm thực rất phong phú, rất độc đáo. Tính cộng đồng trong sinh hoạt lễ hội thể hiện rõ tình đoàn kết gắn bó keo sơn trong cuộc sống của các tộc người thiểu số miền núi Phú Yên. Họ thực sự là chủ thể sáng tạo ra những giá trị văn hóa độc đáo đó và cũng là người hưởng thụ, bảo tồn và truyền thụ các giá trị văn hóa tộc người cho thế hệ con cháu.
Nhóm 5: Ngoài những nhóm chính theo cách phân loại lễ hội như trên, lễ hội ở Phú Yên cũng có những nội dung theo cách phân loại khác
- Lễ hội có tính chất phồn thực
Tính chất phồn thực này xuất phát từ tín ngưỡng của cư nông nông nghiệp. Họ luôn mong muốn mùa màng tốt tươi, cây cối đơm hoa kết trái; con người sinh sôi nảy nở. Tất cả điều đó phải qua hoạt động tính giao của giống đực với giống cái (âm/dương), của đất và trời, của mẹ và cha. Từ đó sinh ra tín ngưỡng phồn thực (phồn = nhiều, thực = nảy nở). Bản chất của những lễ hội có tính chất phồn thực là sự sùng bái sự sinh sôi nảy nở của tự nhiên và con người. Ở Phú Yên, trong xã hội cổ truyền với tỉ lệ trên 90% dân số làm nghề nông, do vậy tín ngưỡng này tồn tại từ xa xưa cho đến mãi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là điều dễ hiểu. Sau này trong điều kiện khoa học và kỹ thuật phát triển những lễ hội có tính chất phồn thực mất dần, nhưng dấu ấn của nó vẫn còn tồn tại trong xã hội đương đại như lễ cầu mưa, cầu mùa, lễ ăn cơm mới…, điều này đã góp phần làm nên bản sắc văn hóa dân tộc.
- Lễ hội có yếu tố văn hóa nước ngoài
Loại hình lễ hội này trên địa bàn Phú Yên có rất ít, chủ yếu là của cộng đồng người Hoa đã có mặt tại Phú Yên trên dưới 200 năm. Với hệ thống tín ngưỡng phong phú và đa dạng tại gia đình người Hoa thờ cúng tổ tiên, thờ Quan Âm Bồ Tát, Khổng Tử, Ngọc Hoàng, Thổ địa, Thần tài. Với cộng đồng người Hoa tổ chức nhiều ngày cúng trong năm như: ngày vía là ngày sinh của các vị thần linh được thờ, trong đó quan trọng nhất là ngày vía Đức Ông 13 tháng Giêng âm lịch và ngày vía Đức Bà 23 tháng 3 âm lịch. Nhìn chung lễ hội thể hiện rõ bản sắc văn hóa của cộng đồng người Hoa, một dân tộc có nền văn hóa lâu đời. Những giá trị văn hoá của cộng đồng người Hoa làm phong phú cho bức tranh tổng thể đa sắc màu của văn hóa Phú Yên trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
- Lễ hội theo mùa
Hội xuân, Hội thu có mặt ở hầu hết các làng quê Phú Yên. Đây được xem là Hội làng, là loại lễ hội truyền thống tiêu biểu của xã hội nông nghiệp. Với cộng đồng làng xã, lễ hội không chỉ là môi trường cộng cảm văn hóa, mà còn là môi trường nhập thân và trao truyền văn hóa giữa các thế hệ để không những đảm bảo sự cộng cảm văn hoá của các thành viên, mà còn đảm bảo sự thống nhất và nhất quán văn hóa cộng đồng giữa thế hệ này và thế hệ khác. Hội làng đã tạo nên lối sống, nét đẹp văn hóa của người dân Phú Yên. Khi tham gia những lễ hội làng ta bắt gặp ở đó rất nhiều những hình ảnh rất gần gũi với cuộc sống hiện thực xã hội nông nghiệp: dệt vải, khâu vá, vây lưới bắt cá, săn bắt… Còn nữa)
Th.s NGUYỄN HOÀI SƠN
