- Cúng thần rừng khi chọn đất làm rẫy
- Cúng thần lửa trước khi đốt rẫy
- Cúng trỉa lúa
- Cúng khi lúa đã lên cao
- Cúng thần lúa trước khi trổ bông
- Cúng trước khi đập lúa
- Cúng khi lúa đã về kho
- Cúng lấy lúa trong kho ra ăn.v.v..
Với người Bana rất quý trọng thần lúa, trong những cuộc lễ theo chu trình của sản xuất, họ luôn cầu khấn và gọi tên thần. Với người Chăm H’roi có lễ cúng ăn cơm lúa mới. Đối với người Kinh ở khu vực đồng bằng hằng năm vào ngày mồng Tám tháng Giêng, nhân dân các địa phương nô nức đến tham gia dự Lễ hội đập Đồng Cam. Sau nghi thức dâng hương tưởng niệm những người đã ngã xuống trong thời kỳ xây dựng đập Đồng Cam là những hoạt động văn hóa, thể thao vui chơi giải trí. Đây là lễ hội mở nước đều có liên quan đến sản xuất nông nghiệp.
Nhóm 2: Lễ hội liên quan đến cuộc sống trong mối quan hệ với môi trường xã hội là những lễ hội kỷ niệm các nhân vật lịch sử có công với quê hương, đất nước.
Trong tiến trình lịch sử 400 năm hình thành và phát triển, các tộc người ở miền đất thuộc tỉnh Phú Yên hiện nay đã sáng tạo và để lại cho hậu thế những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô cùng phong phú, đa dạng. Về văn hóa vật chất toàn tỉnh hiện có gần 600 di tích các loại, trong đó có 18 di tích được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa, danh thắng cấp quốc gia; hàng chục di tích được xếp hạng cấp tỉnh; có 97 ngôi đình, trên 180 ngôi chùa, gần 20 cơ sở nhà thờ Thiên Chúa giáo, Thánh hội Tin lành và Niệm phật đường; 218 miếu và 67 lẫm là địa chỉ để mỗi khi tết đến xuân về hoặc xuân thu nhị kỳ người dân tổ chức lễ hội và các sinh hoạt văn hóa tinh thần. Đáng chú ý là những lễ hội kỷ niệm các nhân vật lịch sử có công với quê hương, đất nước bao giờ cũng thu hút được đông đảo quần chúng nhân dân và nhiều du khách đến tham gia. Trong số những lễ hội kỷ niệm các nhân vật có công với quê hương Phú Yên nói riêng và đất nước nói chung thì tiêu biểu nhất có Lễ hội Đền thờ Lương Văn Chánh và Lễ hội Đền thờ Lê Thành Phương.
- Lễ hội Đền thờ Lương Văn Chánh:
Lương Văn Chánh là người Hà Bắc. Năm Mậu Dần -1578, Lương Văn Chánh được chúa Nguyễn Hoàng cử vào ổn định vùng đất từ đèo Cù Mông đến đèo Cả. Nhờ có công lớn, Ông được thăng chức Đặc tiến phụ quốc Thượng tướng quân, sau làm trấn biên quan. Sau đó Ông chiêu tập lưu dân vùng Thanh - Nghệ, Thuận - Hóa và các nơi khác đến khai phá đất hoang, kết lập gia cư, làng mạc ở vùng Cù Mông, Bà Đài và dọc theo sông Đà Rằng. Nhờ kinh nghiệm và tài chỉ huy của ông, mà vùng đất rậm rạp, nhiều đầm lầy, rắn rết trở thành những vùng canh tác trù phú, làng xóm dần được hình thành. Đây là cơ sở để chúa Nguyễn lập ra phủ Phú Yên vào năm 1611.
Lương Văn Chánh qua đời ngày 19 tháng 9 năm Tân Hợi -1611. Nhân dân Phú Yên tôn vinh ông là Thành hoàng. Mộ và đền thờ ông được xây dựng tại Phụng Tường (nay là thôn Long Phụng, xã Hòa Trị, huyện Phú Hòa). Tại đây còn lưu giữ 14 sắc phong của các đời vua nhà Nguyễn cho đức Quận công Lương Văn Chánh. Để tưởng nhớ người có công to lớn đối với vùng đất Phú Yên, vào ngày mùng 6 tháng Hai và ngày 19 tháng Chín âm lịch hằng năm, tỉnh Phú Yên tổ chức Lễ hội Đền thờ Lương Văn Chánh với những nghi thức trang trọng, nhằm tỏ lòng biết ơn công trạng của bậc tiền nhân đã có công mở đất, quy tụ và vỗ an dân chúng xây làng lập ấp. Cũng trong dịp này nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật truyền thống được tổ chức thu hút đông đảo nhân dân và du khách đến tham gia lễ hội. Ngày 27/9/1996, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) đã quyết định công nhận di tích Khu mộ và Đền thờ Lương Văn Chánh là di tích lịch sử cấp quốc gia. Hiện tại Khu mộ và Đền thờ Lương Văn Chánh đã được trùng tu, tôn tạo khang trang với đầy đủ các hạng mục ở một di tích lịch sử cấp quốc gia và là một địa chỉ văn hóa ngày càng thu hút đông lượt người đến viếng, tham quan.
(Còn nữa)
Th.s NGUYỄN HOÀI SƠN
