- Lễ hội Đền thờ Lê Thành Phương:
Ông sinh năm 1825 tại làng Mỹ Phú, tổng Xuân Vinh (nay là thôn Mỹ Phú, xã An Hiệp, huyện Tuy An). Năm 1885, hưởng ứng Chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi, ông cùng một số sĩ phu yêu nước ở Phú Yên tập hợp nghĩa quân, dựng cờ khởi nghĩa chống thực dân Pháp, tại núi Một (thôn Tân An, xã An Hòa, huyện Tuy An). Lê Thành Phương được vua Hàm Nghi phong làm “Thống soái Quân vụ đại thần”. Trong hai năm 1885-1886, nghĩa quân của Lê Thành Phương đã đánh nhiều trận và làm chủ một vùng rộng lớn từ Phú Yên đến Bình Thuận. Ngày 14/2/1887, Lê Thành Phương bị địch bắt và giam tại nhà giam An Thổ. Ngày 20/2/1887 (tức 28 tháng Giêng, năm Đinh Hợi 1887), Lê Thành Phương bị địch xử tử tại bến đò Cây Dừa (nay thuộc xã An Dân, huyện Tuy An).
Hằng năm vào ngày giỗ ông (28 tháng Giêng âm lịch), nhân dân địa phương tổ chức Lễ hội Đền thờ Lê Thành Phương, dâng hương tưởng niệm cùng nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật truyền thống và trò chơi dân gian. Lễ hội đã thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân trong tỉnh tham dự và khách phương xa đến tham quan tìm hiểu. Hiện tại Mộ Lê Thành Phương được đặt trên núi Đá Trắng, gần đèo Quán Cau, một nơi khoáng đãng, “sơn thủy hữu tình”. Ngày 27/9/1996, Bộ Văn hóa -Thông tin (nay là Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch) đã quyết định công nhận di tích Khu Mộ và Đền thờ Lê Thành Phương là di tích lịch sử cấp quốc gia. Tương tự như di tích Khu Mộ và Đền thờ Lương Văn Chánh, hiện tại khu Mộ và Đền thờ Lê Thành Phương đã được trùng tu, tôn tạo khang trang với đầy đủ các hạng mục ở một di tích lịch sử cấp quốc gia và là một địa chỉ văn hóa ngày càng thu hút đông lượt người đến viếng, tham quan.
Cùng với hai lễ hội kỷ niệm các nhân vật lịch sử nêu trên, những năm gần đây, tại một số di tích trên địa bàn tỉnh một số lễ kỷ niệm các sự kiện lịch sử đều gắn với những nhân vật lịch sử có công với quê hương, đất nước được tổ chức rất trọng thể như: nơi thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Phú Yên; căn cứ của tỉnh Phú Yên trong kháng chiến chống Mỹ gắn với Nhà thờ Bác Hồ; Di tích Thành An Thổ nơi sinh đồng chí Trần Phú, Tổng bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam; Địa đạo Gò Thì Thùng; Nơi diễn ra cuộc Đồng khởi Hòa Thịnh; Di tích lịch sử Vũng Rô; Đường số 5…
Nhóm 3: Lễ hội liên quan đến đời sống cộng đồng là các lễ hội tôn giáo và tín ngưỡng dân gian:
Phú Yên là vùng đất thuộc xứ Đàng Trong, Phật giáo từ Ấn Độ và Thiên Chúa giáo từ phương Tây theo các đoàn thương thuyền, các giáo sĩ vượt biển khơi đã du nhập vào miền Trung từ khá sớm. Khi người Việt từ Bắc vào Nam khai phá vùng đất này thì không ít cư dân bản địa đã trở thành tín đồ của đạo Phật và đạo Thiên Chúa. Với Phú Yên miền đất được xem là quê hương Thiền sư Liễu Quán, tổ đời thứ 35 dòng thiền Lâm Tế thì di tích chùa Cổ Lâm và Châu Lâm là nơi có nhiều liên hệ với vị cao tổ. Hiện tại ở khu di tích chùa Cổ Lâm vẫn còn 10 ngôi tháp, trong đó có 7 tháp hòa thượng và 3 tháp búp sen. Với chùa Châu Lâm nơi có đền thờ Tổ Liễu Quán, nơi lưu giữ tượng phật Thích Ca bằng đồng nặng khoảng 1,2 tấn, cao 1,5m; bia đá của 24 vị nữ đệ tử của thiền sư Pháp Lâm, đã hoằng hóa đạo pháp ở chùa Viên Thông tại Huế và nhiều di tích phật giáo... Cùng với sự phát triển của các tín đồ, đạo hữu, chùa chiền, thánh thất, nhà thờ cũng được xây dựng ở hầu khắp các địa phương trên địa bàn tỉnh Phú Yên. Trong đó còn có những thiết chế tôn giáo nổi tiếng khác như: chùa Từ Quang (chùa Đá Trắng) được xây dựng từ năm 1797. Gắn với ngôi cổ tự còn có con đường đá cổ có độ dài hơn 500m bắt đầu từ Quốc lộ 1A tại dốc Vườn Xoài trải dài lên đến vị trí ngôi chùa ở lưng chừng núi. Công trình kiến trúc Phật giáo này kết tinh bằng công sức của các tăng ni, tín đồ Phật giáo chùa Từ Quang và các đạo hữu gần xa nên có giá trị lịch sử và giá trị thẩm mỹ cao, góp phần tạo nên nét đặc sắc của một ngôi cổ tự.
(Còn nữa)
Th.s NGUYỄN HOÀI SƠN
