+ Đồn Thủy: thuộc xóm Thủy nằm gần Thành cũ (tỉnh lỵ Phú Yên từ thời chúa Nguyễn đến Tây Sơn). Dưới thời chúa Nguyễn, nơi này là căn cứ thủy quân và là xưởng sửa chữa chiến thuyền. Lê Thành Phương cho lập một pháo đài trấn giữ tại đây, phía đông dựa vào làng Hội Phú- một làng dân cư đông đúc có truyền thống đi biển, sẵn sàng tiếp ứng cho đồn Tiên Châu khi bị tấn công. Ngoài ra, tại Vũng Lắm nghĩa quân bố trí hệ thống các pháo đài Mỗi Tra, Gành Dương, Phú Vĩnh do Lê Nhàn chỉ huy phối hợp với Võ Hữu Phú, Võ Thiệp ở đồn Xuân Đài, đồn Bình Tây bảo vệ khu vực bắc Phú Yên.

Đồn Lâm Cấm trung tâm căn cứ Xuân Vinh

 

-Khu vực phía Nam: Trải dài từ căn cứ Xuân Vinh dọc theo bờ biển huyện Tuy Hòa đến đèo Cả, nghĩa quân lập một số đồn trại và làng chiến đấu. Tại tổng Xuân Vinh, nghĩa quân lập các tuyến phòng thủ gần biển như Cửa Yến, Xóm Bến, Bãi Ngao, đầm Ô Loan có nhiệm vụ ngăn cản quân Pháp đánh vào căn cứ Xuân Vinh. Tuyến phòng thủ này còn là trạm cảnh giới, khi phát hiện tàu chiến Pháp đổ bộ sẽ đốt khói báo hiệu cho các căn cứ nằm sâu trong nội địa chuẩn bị chiến đấu. Ngoài ra, khu vực phía nam Phú Yên nghĩa quân thiết lập một số pháo đài quan trọng khác như:

+ Đồn Núi Một (thôn Hòa Đa): là một cứ điểm nằm trên ngọn núi nhỏ phía nam tổng Xuân Vinh (nay thuộc xã An Mỹ, huyện Tuy An) do Hồ Trọng Đìa xây dựng từ những ngày đầu khởi nghĩa. Lực lượng nghĩa quân tại đây gồm 200 quân bản bộ, trang bị vũ khí gươm giáo, cung tên và một số súng điểu thương. Sau chiến thắng An Thổ, Hồ Trọng Đìa được cử làm Tả tham quân trấn thủ khu vực phía nam căn cứ Xuân Vinh, địa bàn trải rộng từ Hòn Yến đến cửa Đà Diễn. Nằm trên đường thiên lý bắc – nam giữa huyện Đồng Xuân và Tuy Hòa, đồn Núi Một đóng vai trò ngăn địch từ biển đánh vào và từ Tuy Hòa tiến ra, bảo vệ căn cứ trung tâm Xuân Vinh.

+ Cửa Đà Nông: là nơi sông Bàn Thạch đổ ra biển. Sau khi đánh chiếm huyện thành Tuy Hòa, tham trấn Nguyễn Hữu Dực được giao nhiệm vụ thiết lập các pháo đài vùng cửa sông Đà Nông và phụ trách quân thứ tổng Hòa Đa. Từ cửa Đà Nông nghĩa quân có thể ngược dòng Bàn Thạch theo sông Bánh Lái rút về căn cứ Phú Thuận phía tây huyện Tuy Hòa.

Hệ thống phòng thủ bờ biển của nghĩa quân Cần Vương Phú Yên có nhiệm vụ là cảnh giới, đánh tiêu hao làm giảm bớt sức mạnh của quân Pháp khi  tiến vào nội địa và góp phần bảo vệ các căn cứ nằm sâu trong đất liền. Trong những trận đánh đầu năm 1887, các đồn biên phòng duyên hải đã phát huy tác dụng gây cho Pháp nhiều khó khăn khi tiến ra Phú Yên.

Như vậy, sau những đợt điều khiển quân đánh thành An Thổ, tiến vào Khánh Hòa, Bình Thuận, Lê Thành Phương bố trí binh lực, củng cố căn cứ và hệ thống phòng thủ trên toàn tỉnh chuẩn bị đối phó với Pháp khi đánh ra Phú Yên.

2. Phối hợp với phong trào Cần Vương ở Khánh Hòa, Bình Thuận giải phóng nam Trung Kỳ (từ tháng 11-1885 đến 6-1886)

Sau một thời gian ra quân với khí thế mãnh liệt, nghĩa quân Lê Thành Phương đã làm chủ hoàn toàn tỉnh Phú Yên, lật đổ chính quyền Nam triều thân Pháp, hoàn thành cơ bản nhiệm vụ đặt ra. Tuy nhiên phong trào không dừng lại ở đó, nhất là sau chiến thắng An Thổ, Phú Yên cùng với Bình Định trở thành “trung tâm kháng chiến lớn mạnh nhất trong toàn bộ phong trào ở phía Nam kinh thành Huế”(*) đảm nhận việc hỗ trợ cho phong trào các tỉnh Bình Thuận, Khánh Hòa tiến lên giành chính quyền đưa phong trào vào quỹ đạo Cần Vương. Nhiệm vụ đó đặt trên vai vị tướng trẻ Bùi Giảng của nghĩa quân Phú Yên. Lực lượng nghĩa quân do ông chỉ huy đã khiến cho quân Pháp và chính quyền Nam triều ở các tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận phải đối phó một cách vất vả và tài năng quân sự của Bùi Giảng tỏa sáng trong thời gian này.  

(Còn nữa)

(*)Đinh Xuân Lâm, “Nhân đọc bài Cuộc kháng chiến chống Pháp ở Bình Định - Phú Yên tưừ 1885 đến 1887 theo những tài liệu của giáo sư Ch.Fourniau”, Nghiên cứu lịch sử, số 2/1884, tr.84

Tiến sĩ  ĐÀO NHẬT KIM