Điều thứ tám, Nhà nước phải tổ chức dạy nghề, tạo việc làm cho dân (tạo dân nghiệp) để không còn có “những kẻ vô nghề làm chuyện bất lương”: “Người xưa thường nói: “Phàm nhân bách nghệ hỏa tùy thân, nhất nghệ tinh, nhất thân vinh, gia đình sung túc”. Còn kẻ vô nghề nghiệp thì dễ làm những chuyện bất lương như “tứ đổ tường” vậy, bởi hễ “nhàn cư vi bất thiện” thường sinh ra chơi bời, đĩ điếm (tứ) cờ bạc (đổ) trộm cắp (tường) không sao tránh khỏi. Cho nên tất cả các nha môn, doanh trại quan quân ở đâu đều phải thực thi cho bằng được “dạy văn, luyện võ, tạo nghề” cho ai ai cũng phải “hay văn, giỏi võ, thạo nghề” để truyền lại cho người nhà, mà cũng là “canh tân thực nghiệp đại hanh thông”, lúc bình thì tất thảy vì công, khi biến vì quân diệt thù vậy”.
Điều thứ chín, Nhà nước phải coi trọng, chăm lo đời sống tinh thần, vui chơi, hưởng lạc của dân (trọng dân lạc), tổ chức lễ hội với nhiều trò chơi dân gian như đánh cờ, bài chòi, hò vè, hát bội, đua thuyền, đấu võ để: “Ai nấy đều tham hội, đều được thưởng thức và làm cho tâm hồn sảng khoái, thân thể cường tráng, đầu óc minh mẫn mà thúc đẩy mọi công việc từ học hành, làm lụng, tập luyện và đánh giặc càng hăng, càng mạnh, càng thắng kẻ thù tham bạo”.
Điều thứ mười, Nhà nước phải quan tâm chăm sóc đến người già, người tàn tật, cô đơn không nơi nương tựa (kính nhân lão, cô đơn, tàn tật) với tinh thần “thương người như thể thương thân”, giúp đỡ nhau trong hoạn nạn. Bởi “người già yếu, bệnh hoạn, tật nguyền, cô nhi, quả phụ… là do “thiên sử nhiên” tức trời khiến sao chịu vậy chứ không phải do họ muốn, họ làm ra. Cho nên tất cả mọi người khỏe mạnh, có nhà cửa, vợ con, làm ăn sung túc, và quan quân các phủ, huyện, làng xã, buôn sóc, phường ấp tùy hoàn cảnh vừa lo cho họ có nơi ăn chốn ở, kính trọng, chăm sóc bậc già yếu, người tàn tật, đàn bà cô quả, kẻ mồ côi không nơi nương tựa thật chu đáo”.
Kết thúc bài huấn dụ là lời kêu gọi toàn thể quan, quân tướng sĩ Kinh - Thổ thực hiện đúng và tốt Mười điều nước lấy dân làm gốc để cho quốc thái dân an, mọi nhà yên vui, đất nước thịnh trị.
Để thực hiện chủ trương Mười điều nước lấy dân làm gốc có hiệu quả, vua Thái Đức tiến hành một số thay đổi ở Phú Yên: Về hành chính, đặt Trấn thủ rồi An Phủ sứ cai quản phủ Phú Yên. Hai huyện Đồng Xuân và Tuy Hòa có viên Tri huyện đứng đầu cùng Văn phân tri coi việc kiện cáo và Võ phân suốt coi việc binh lương. Từ tổng trở xuống đến xã, thôn đều có các chức Chánh tổng, Phó tổng, Xã trưởng, Thôn trưởng đảm nhận việc coi sóc đời sống nhân dân trong vùng quản lý.
Hệ thống thuế khóa “bản đường quan” vốn khắc nghiệt dưới thời chúa Nguyễn bị bãi bỏ thay bằng chính sách thuế nhẹ nhàng và cởi mở hơn. Thuế ruộng ở Phú Yên chỉ nộp bằng lúa có hai loại: thuế ruộng công và tư với mức đóng vừa phải. Thuế ruộng đất công hạng nhất mỗi mẫu nộp 150 bát thóc, hạng nhì 80 bát, hạng ba 30 bát; thuế ruộng đất từ hạng nhất mỗi mẫu nộp 40 bát, hạng nhì nộp 30 bát, hạng ba nộp 20 bát thóc(1). Các loại thuế đinh, thổ sản, công thương đều giảm nhẹ hay bãi bỏ nhằm thúc đẩy sản xuất
Chế độ quân dịch và tuyển chọn nhân tài đều dựa vào sự tự nguyện của nhân dân và việc tiến cử, lựa chọn người thực tài, đức để sử dụng. Một số người tài giỏi ở nơi khác không nằm trong vùng do Nguyễn Nhạc quản lý cũng được trọng dụng như Lý Xuân Tá người Quảng Nam được bổ làm An phủ sứ Phú Yên, hay Phạm Văn Tung đậu hạng ưu khoa Minh Kinh năm 1789 tại Nghệ An được bổ làm Hiệp trấn Phú Yên(2).
Việc học hành được chính quyền Tây Sơn quan tâm, tổ chức từ huyện đến xã dưới hai hình thức trường công và trường tư. Ban Giảng dụ ở xã giao cho những người học hạnh kiêm toàn phụ trách. Các trường ở phủ, huyện có Đốc học, Huấn đạo điều khiển. Trong dân gian, việc dạy văn, luyện võ, dạy nghề cũng được chú trọng: “Phải tổ chức việc dạy văn, luyện võ tạo nghề cho tất cả mọi người để ai cũng hay văn, giỏi võ thạo nghề”(3). Tôn giáo được nhân dân tự do lựa chọn theo các đạo Phật, Ma ní, Lão, Nho, Thiên Chúa… tùy vào nhu cầu tín ngưỡng của mình.
Về kinh tế, do chiến tranh và sự bóc lột nặng nề của chính quyền chúa Nguyễn làm cho nông dân xiêu tán, ruộng đất nhiều nơi ở Phú Yên bỏ hoang. Theo dụ của Nguyễn Nhạc, các tổng lý phải làm sổ điền kê khai đầy đủ những ruộng đất canh tác và ruộng đất bỏ hoang và đưa những người nghèo khó ở nơi đông đúc tới cày cấy nơi có ruộng đất bỏ hoang. Chính quyền nơi sở tại phải giúp đỡ phương tiện. Ngoài ra, tại các địa phương chính quyền phải “cấp ruộng đất cho dân nghèo, lập nông trại để quân đội và dân cùng làm ruộng và chăn nuôi”(4). Nhờ vậy, tình trạng dân phiêu tán và ruộng đất bỏ hoang được giải quyết, kinh tế nông nghiệp ở Phú Yên được phục hồi.
Trong thời gian đầu triển khai thực hiện Mười điều nước lấy dân làm gốc, chính quyền Tây Sơn ở Phú Yên đã làm tốt nên được các tầng lớp nhân dân ủng hộ. Chính vì vậy, nhà Tây Sơn mới có đủ lực lượng về người và của cải cho các lần tấn công vào Gia Định tiêu diệt tàn quân Nguyễn Ánh và Xiêm-la, củng cố và phát huy những thành quả của phong trào. Về sau, do nhiều nguyên nhân khác nhau đã làm hạn chế những chính sách tiến bộ của nhà Tây Sơn. Thêm vào đó, cái chết của Quang Trung và sự suy thoái nhanh chóng của triều Cảnh Thịnh đã làm suy yếu lực lượng Tây Sơn, tạo điều kiện cho Nguyễn Ánh phục quốc và giành thắng lợi trong cuộc chiến thống nhất đất nước.
(1) Đơn vị đo lường thời Tây Sơn, 1 bát chứa được 84.000 hạt thóc.
(2) Quách Tấn, Quách Giao (2000)-Nhà Tây Sơn- Nxb Trẻ, tr.149.
(3) Trích từ Tây Sơn ước pháp (phép trị nước đầu tiên của nhà Tây Sơn) trong Nguyễn Gia văn tập do Nguyễn Quang Kỳ cung cấp.
(4) Tây Sơn ước pháp, Sđd.
Tiến sĩ ĐÀO NHẬT KIM
