Sau chuyến từ Bắc Hà trở về, Nguyễn Huệ được phong làm Bắc Bình Vương, cai quản xứ Thuận Hóa từ Hải Vân Sơn đến Hoành Sơn, nhưng giữa hai anh em nhà Tây Sơn lại xảy ra mâu thuẫn, rồi đem quân đánh lẫn nhau. Điều này khiến cho lòng quân phân tán.
Trang phổ hệ Nguyễn Tộc Thế Truyền chép tiểu sử của Nguyễn Ký Chiêu. - Ảnh: Nguyễn Tộc cung cấp
Nguyễn Nhạc trong thời gian phong trào Tây Sơn mới khởi nghiệp có vai trò quan trọng, quyết định những thắng lợi ở buổi đầu. Nhưng sau đó, Nguyễn Nhạc nhanh chóng thoái hóa. Hoài bão của người nông dân khởi xuất phong trào giờ đây thu hẹp lại trong việc xưng đế, thỏa mãn thắng lợi, không nhìn thấy mưu đồ phục hồi nguy hiểm của Nguyễn Ánh đang chực sẵn phía nam mà “chỉ ham nhàn vui, cầu yên tạm bợ, không lo hậu hoạn”(1). Chính vì vậy, khi xung đột giữa anh em nhà Tây Sơn bùng nổ, nhiều người đã bỏ Nguyễn Nhạc ra Phú Xuân theo Nguyễn Huệ như Võ Văn Dũng, Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân, Võ Đình Tú, Nguyễn Văn Tuyết… Nguyễn Ký Chiêu mặc dù được Nguyễn Nhạc dành nhiều ưu ái, nhưng thấy không thể tiếp tục ở lại với ông vua già “ham dật lạc, cầu tạm bợ yên ổn” liền “ra Phú Xuân làm đại tổng quản”(2). Đây là chức vụ quan trọng trong quân đội của Bắc Bình Vương, đảm nhận vị trí đứng đầu các vệ quân trấn giữ kinh thành Phú Xuân.
Phục vụ dưới trướng của người anh hùng Quang Trung, Nguyễn Ký Chiêu có điều kiện phát huy hết tài năng, lập nhiều chiến công lớn. Ngày nay, chúng ta chưa tìm thấy tư liệu đề cập đến những chiến công của ông trong thời gian tham gia triều Quang Trung, nhưng với bản lĩnh và tài thao lược, đã trải qua những lần nam chinh vùng Gia Định diệt Nguyễn, đuổi Xiêm, chắc chắn rằng ông đã có mặt trong đoàn quân đánh tan giặc Mãn Thanh vào Tết Kỷ Dậu 1789, cùng ca khúc khải hoàn bên vị hoàng đế áo sạm mùi thuốc súng khi tiến vào thành Thăng Long. Sau khi Quang Trung mất, Quang Toản kế vị, cuộc chiến diễn ra ngày càng ác liệt giữa Nguyễn Ánh và Tây Sơn. Do nội bộ chia rẽ, mất đoàn kết và thiếu người chỉ huy sáng suốt nên Tây Sơn cuối cùng thất bại.
Sự sụp đổ của triều Quang Toản kéo theo việc trả thù man rợ và tàn khốc của Gia Long đối với nhà Tây Sơn. Nhiều người bị bắt bị giết(3). Để bảo tồn nghĩa khí Tây Sơn, Nguyễn Ký Chiêu cùng các tướng lĩnh còn lại lập ra “Bảo Nghĩa kiến nghiệp hội” đưa lực lượng về Ma Thiên động (vốn là căn cứ Tây Sơn trung đạo trước đây) để mưu việc phục hồi phong trào. Nhưng “việc không thành, khi già yếu ông đưa gia đình vào tổng Hòa Bình phía bắc phủ Tuy Hòa khai khẩn lập nghiệp mới”(4). Ông mất vào ngày 5 tháng 5 năm Quý Mùi (1823), mộ ông ở gò Ổi thôn Long Tường, phủ Tuy Hòa (nay thuộc xã Hòa Trị, huyện Phú Hòa)(5). Về sau, con Ký Chiêu là Nguyễn Văn Hải tham gia phong trào yêu nước chống Pháp cuối thế kỷ XIX ở Phú Yên và chuyển gia đình sang sống dưới chân đèo dốc Mõ giáp ranh tỉnh Khánh Hòa (nay thuộc xã Hòa Thịnh, huyện Tây Hòa). Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, hậu duệ của Nguyễn Ký Chiêu có nhiều người tham gia và đóng góp lớn cho cách mạng như Nguyễn Chí Tôn, Nguyễn Duy Luân, Nguyễn Xuân Đàm… đã làm vẻ vang truyền thống yêu nước, đấu tranh bất khuất của tộc họ Nguyễn trên xứ Đồng Cọ kiên cường.
------------------------------------
(1) Lời Quang Trung căn dặn bộ tướng của mình trước khi mất về quốc thù ở Gia Định.
(2) Tham khảo phổ hệ Nguyễn Tộc thế truyền do Hội đồng Nguyễn tộc
(3) Nguyễn Quang Toản cùng các anh, em và một số tướng lĩnh như Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân bị tử hình bằng cách cho voi giày, xé xác, lột da, phanh thây.
(4) Tham khảo phổ hệ Nguyễn Tộc thế truyền, chi phái Mỹ Hòa do Hội đồng Gia tộc họ Nguyễn phụng lập năm 2005, tr.25.
(5) Năm 2005, Hội đồng Gia tộc họ Nguyễn chi phái Mỹ Hòa đã cải táng đưa về nghĩa trang Nguyễn Tộc ở Hòa Thịnh.
Tiến sĩ ĐÀO NHẬT KIM
