Cũng như trong cả nước, chính quyền và các đoàn thể cách mạng ở Phú Yên mới thành lập, chưa được ổn định đã phải đối phó với bao khó khăn chồng chất. Ở phía Nam, đầu tháng 10/1945, thực dân Pháp chiếm đóng Khánh Hòa, trực tiếp uy hiếp tỉnh Phú Yên. Các đoàn quân Nam tiến của ta từ Bắc vào đều phải dừng chân đồn trú ở Phú Yên, làm cho nhu cầu lương thực, thực phẩm, vũ khí… tăng vọt.
Trước những đòi hỏi cấp bách của cuộc kháng chiến, trong tháng 9-10/1945, các đoàn thể cứu quốc của tỉnh đã huy động hàng vạn lượt dân công tiếp tế lương thực, thực phẩm, súng đạn cho 8 chi đội (mỗi chi đội tương đương một trung đoàn ngày nay) và 7 đại đội quân Nam tiến (mỗi đại đội tương đương một tiểu đoàn ngày nay).
Bên cạnh đó, đoàn viên, hội viên các đoàn thể cứu quốc các huyện Đồng Xuân, Sông Cầu, Tuy An, Tuy Hòa… đứng ra tổ chức, hướng dẫn, giúp đỡ, bố trí nơi ăn chốn ở, giải quyết việc làm cho hàng trăm đồng bào từ miền Bắc bị nạn đói phiêu dạt vào.
Nhân dân Phú Yên đã tổ chức các phong trào “Ngày đồng tâm”, “Hũ gạo tiết kiệm”, tổ chức tiếp tế cơm nước, quà bánh ở các ga Chí Thạnh, Hòa Đa, Tuy Hòa, lại phải lo tiếp đón hàng ngàn bộ đội, thương bệnh binh và nhân dân tản cư từ Khánh Hòa chuyển ra, từ Đắk Lắk chuyển xuống.
Bước vào thời kỳ cách mạng mới, đoàn viên, hội viên các đoàn thể cứu quốc Phú Yên hăng hái đi đầu thực hiện những nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân giao phó. Nếu trong Cách mạng Tháng Tám, đoàn viên, hội viên các đoàn thể cứu quốc Phú Yên từ các làng, xã đến tỉnh đều hăng hái và đóng vai trò nòng cốt trong quá trình khởi nghĩa giành chính quyền, thì trong những ngày đầu chính quyền cách mạng non trẻ, đoàn viên, hội viên các đoàn thể cứu quốc Phú Yên lại hoạt động tích cực và giữ các vị trí then chốt trong việc đấu tranh giữ vững và củng cố chính quyền nhân dân.
Phong trào hành động cách mạng của các đoàn thể cứu quốc đã dấy lên sôi nổi, mạnh mẽ trong toàn tỉnh, như: vận động tiếp tế, ổn định đời sống nhân dân, chống giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm và chống các nạn cờ bạc, rượu chè, trộm cắp, mê tín dị đoan… Cuộc sống trong xóm làng trở nên vui tươi, lành mạnh và nhộn nhịp. Hàng ngàn thanh niên hăng hái tham gia các cuộc hội họp, học tập, mít tinh, đi bộ đội, tham gia tự vệ, du kích, luyện tập quân sự, canh gác bảo vệ xóm làng.
Cán bộ chính quyền các cấp xông xáo nhiệt tình, đảm đương những nhiệm vụ cực kỳ khó khăn của chính quyền cách mạng. Đoàn viên, hội viên các đoàn thể cứu quốc thực hiện “Tuần lễ vàng”, “Tuần lễ đồng”, xây dựng “Quỹ độc lập”, phong trào tăng gia sản xuất, cứu đói, phong trào xóa nạn mù chữ… Nhiều người dân đã ủng hộ đồ nữ trang trong Tuần lễ vàng.
Chị Dương Thị Lệch ở Sông Cầu đóng góp hai lượng vàng, anh Hai Rí dân tộc Ê Đê đóng góp 5 chỉ vàng và bộ chiêng bằng đồng, chị Võ Thị Yêm ở Hòa Thịnh ủng hộ đôi xuyến cưới 5 chỉ, chị Nguyễn Thị Yến ở Hòa Thịnh ủng hộ kiềng vàng và bông tai 4 chỉ của mẹ để lại, chị Cao Thị Mè (Phong Niên - Hòa Thắng), chị Đào Thị Xanh (Mỹ Hòa, Hòa Thắng) cởi hoa tai, nhẫn vàng đang đeo để ủng hộ. Cụ Nguyễn Thị Lễ (Thạch Chẩm - Hòa Xuân) rất nghèo, trước khởi nghĩa phải đi mót lúa để sống, cụ đã dành dụm cả đời để mua một đôi bông tai vàng, trong Tuần lễ vàng, cụ đã mang hiến cho Nhà nước. Tấm lòng của cụ động viên mọi người tham gia đóng góp xây dựng đất nước.
Dưới sự lãnh đạo của tỉnh, Đảng bộ, cùng với toàn Đảng, toàn dân, các đoàn thể cứu quốc của tỉnh vừa xây dựng, phát triển tổ chức, vừa ra sức vận động nhân dân sản xuất, khôi phục kinh tế, tham gia xây dựng và củng cố chính quyền dân chủ nhân dân.
Ngày 3/9/1945, trong phiên họp đầu tiên, Hội đồng chính phủ đã bàn cách giải quyết chống đói. Hồ Chủ tịch đề nghị phát động một chiến dịch tăng gia sản xuất và những biện pháp cấp bách để đẩy lùi nạn đói: tổ chức lạc quyên cứu đói, hũ gạo cứu đói… Hồ Chủ tịch kêu gọi: Lúc chúng ta nâng bát cơm ăn, nghĩ đến kẻ đói khổ, chúng ta không khỏi động lòng. Vậy tôi đề nghị với đồng bào cả nước và tôi xin thực hành trước, cứ 10 ngày nhịn ăn một bữa. Mỗi tháng nhịn ăn 3 bữa, đem gạo đó (mỗi bữa 1 bơ) để cứu dân nghèo.
Lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch và việc tự mình làm gương đã nêu gương sáng về tình dân nghĩa nước trong hoàn cảnh đất nước trải qua thảm họa 2 triệu người chết đói do phát xít Nhật gây ra. Tuy nhiên, việc cứu đói chỉ là nhất thời, để đẩy lùi và ngăn chặn nạn đói lâu dài, cần có biện pháp cơ bản, tích cực hơn.
Để chấm dứt nạn đói, đẩy mạnh sản xuất, đảm bảo đủ ăn và cung cấp lương thực cho bộ đội, các đoàn thể cứu quốc Phú Yên đã vận động và tổ chức lực lượng tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm, xây dựng “hũ gạo đồng tâm”, “hũ gạo cứu đói”. Với khẩu hiệu “tấc đất tấc vàng”, các tầng lớp nhân dân Phú Yên từ thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng đến miền núi ra sức đẩy mạnh tăng gia sản xuất, bảo đảm có ăn và có dự trữ, bảo đảm cung cấp cho bộ đội.
Toàn dân tham gia tu bổ hệ thống thủy nông Đồng Cam, đào mương, đắp đập, giữ nước tưới, củng cố các “ban Yểng” (Ban quản lý đập). Phát động trồng rau màu ngắn ngày, trồng bắp sắn ở đất gò đất thổ, phát triển đàn gia súc gia cầm. Nhân dân tự giác ăn thêm rau màu, dành gạo nuôi quân, giúp đồng bào miền Bắc. Nhờ vậy chỉ trong một thời gian ngắn, toàn tỉnh vượt qua thử thách, nạn đói được ngăn chặn.
Hơn 95% số dân mù chữ, đó là một tủi nhục do chế độ thực dân phong kiến để lại. Chỉ một tuần lễ sau ngày tuyên bố độc lập, ngày 8/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh thành lập cơ quan bình dân học vụ và kêu gọi toàn dân tham gia phong trào xóa nạn mù chữ.
Hưởng ứng lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch về chống giặc dốt: “Muốn giữ vững nền độc lập, muốn làm cho dân giàu nước mạnh, mọi người Việt Nam phải hiểu biết quyền lợi của mình, phải có kiến thức mới để tham gia công cuộc xây dựng nước nhà và trước hết phải biết đọc, biết viết chữ quốc ngữ. Những người chưa biết hãy gắng sức mà học cho biết đi. Vợ chưa biết thì chồng bảo, em chưa biết thì anh bảo, cha mẹ không biết thì con bảo, người ăn người làm không biết thì chủ nhà bảo, các nhà giàu có thì mở lớp ở tư gia dạy cho những người không biết chữ ở hàng xóm láng giềng, các chủ ấp, chủ đồn điền, chủ hầm mỏ, nhà máy mở lớp học cho những tá điền, những người làm của mình.
Tại Phú Yên, phong trào diệt giặc dốt được tổ chức rầm rộ, rộng khắp trong toàn tỉnh. Các thôn xóm đều tổ chức lớp bình dân học vụ. Phong trào bắt đầu bằng người biết chữ dạy cho người chưa biết, chị dạy em, chồng dạy vợ, cha mẹ dạy con cái. Lớp học bình dân mở cửa cả ngày lẫn đêm, tổ chức phù hợp với từng đối tượng. Bước đầu trường lớp chưa có, phải mượn tạm lẫm làng, nhà dân, học dưới bóng cây to.
Bà con sử dụng chai, lá chuối, than để khắc phục nạn thiếu dầu, thiếu giấy, thiếu phấn. Có người dùng nia, nong, ván thay giấy, thậm chí viết cả dưới đất. Nhiều cụ già 60 tuổi, cả những bà lão, phụ nữ con bế con bồng cũng cắp vở đi học. Trên các con đường vào làng, vào chợ đều có cổng đố chữ, ai biết chữ mới được vào. Toàn dân đi học là một trong những nét tiêu biểu nhất cho khí thế của một dân tộc đang vươn lên làm chủ vận mệnh của mình. Nhiều câu ca dao ra đời động viên khích lệ người người đi học:
Không ham của cải anh đâu
Ham người biết chữ để bầu người thay
Không ham bồ lúa anh đầy
Ham anh biết chữ làm thầy bình dân
Hoặc:
Có chồng biết chữ là tiên
Có người chồng dốt buồn phiền lắm thay.
THÀNH VIỆT
