Chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” là cụ thể hóa “Học huyết Nich-xơn” của Mỹ trên chiến trường miền Nam Việt Nam. Âm mưu cơ bản của Mỹ là dùng người Việt đánh người Việt, với đô la, vũ khí của Mỹ, do Mỹ chỉ huy, vì lợi ích của Mỹ.

Mục tiêu chiến lược của “Việt Nam hóa chiến tranh” là thực hiện cùng lúc ba loại chiến tranh: “chiến tranh giành dân”, “chiến tranh hủy diệt” và “chiến tranh bóp nghẹt” nhằm kết thúc chiến tranh, biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới của Mỹ. Chúng coi bình định là biện pháp chiến lược then chốt, là nội dung hoạt động cụ thể, nó không chỉ là một cuộc chiến tranh thực sự, mà còn là mục đích của Việt Nam hóa chiến tranh.

Nhân dân biểu tình đòi đế quốc Mỹ rút quân ở miền Nam Việt Nam - Ảnh: Tư liệu

Điều khiển cuộc bình định ở miền Nam do cơ quan chỉ đạo bình định của Mỹ (Maccords) thực hiện. Ba cơ quan Mỹ ở miền Nam là MACV, CIA và Tòa đại sứ Mỹ không chỉ có sự chỉ đạo thống nhất về nhận thức và vai trò bình định trong chiến lược Việt Nam hóa chiến tranh mà còn phối hợp chặt chẽ với nhau, vạch kế hoạch và tổ chức chỉ đạo thực hiện các kế hoạch đó.

Ở Phú Yên, cố vấn Mỹ xuống tận cấp quận, mỗi quận có từ 6-12 cố vấn Mỹ, trực tiếp chỉ đạo bình định. Hai cơ quan đặc trách bình định là Trung tâm An ninh và Hội đồng bình định của ngụy quyền miền Nam. Hai cơ quan này đã xây dựng hệ thống tổ chức xuống địa phương, trong đó có Phú Yên. Phụ trách công tác bình định ở địa phương do tỉnh trưởng, quận trưởng trực tiếp chỉ huy. Lực lượng trực tiếp bình định là quân đội, cảnh sát, cán bộ bình định, các lực lượng bán vũ trang và tề ngụy. Hành quyết là hình thức hoạt động chủ yếu để bình định.

Từ cuối năm 1968, Mỹ - ngụy ở Phú Yên mở những chiến dịch tấn công bình định cấp tốc, dùng bộ binh và thiết giáp với chiến thuật phục kích, tập kích để chốt chặn, ủi phá địa hình, nhằm vào các khu ta đóng quân, ém quân kết hợp với chiến thuật trực thăng vận đổ chụp từng đại đội, trung đội xuống các nơi nghi có cơ quan, kho tàng của ta để đánh phá.

Địch đẩy mạnh hoạt động “Phụng hoàng” và trở thành biện pháp chính để phát hiện, tiêu diệt và vô hiệu hóa lực lượng cách mạng ở cơ sở. Thực chất của quá trình hoạt động “Phụng hoàng” là tình báo hóa, gián điệp hóa lực lượng bình định ở cơ sở, là sự phối hợp của các lực lượng khác nhau, cùng nhằm vào mục tiêu tiêu diệt cơ sở cách mạng ở xã, thôn. Những “Thiên nga”, “Phụng hoàng” được coi là những “con chim tử thần”, có tổ chức từ trung ương tới cơ sở, và được các cơ quan tình báo Mỹ và ngụy phối hợp điều khiển.

Ngày 1/2/1969, Tỉnh trưởng ngụy quyền kiêm đại tá Tiểu khu trưởng Phú Yên Nguyễn Văn Bá chỉ đạo mở đầu chiến dịch bình định ở Phú Yên với sự phối hợp của Lữ đoàn dù 173 Mỹ, 2 trung đoàn lính đánh thuê Nam Triều Tiên. Lực lượng của ngụy quân có Trung đoàn 47, 7 tiểu đoàn bảo an, 115 trung đội nghĩa quân và 3.753 phòng vệ dân sự. Ngoài ra, địch còn lập thêm 46 đoàn xây dựng nông thôn, lực lượng gián điệp “Thiên nga”, “Phụng hoàng”.

Trên địa bàn Tuy Hòa 2, ngày 1/2/1969, Mỹ - ngụy mở chiến dịch “bình định cấp tốc”. Địch tập trung lực lượng càn quét khắp các xã, dùng quân Nam Triều Tiên đóng chốt, đánh phá vùng căn cứ. Địch sử dụng các thủ đoạn “tam giác chiến” phân đội nhỏ biệt kích, cảnh sát dã chiến, bọn gián điệp… gây cho ta nhiều khó khăn. Chúng dùng thủ đoạn đưa dân và lực lượng bảo an, bình định nông thôn về một số nơi trước đó đã cào xúc đi thành tuyến trắng lập “ấp chiến lược”, “ấp tân sinh” bên cạnh cứ điểm để kìm kẹp dân. Địch dùng những luận điệu tuyên truyền “hữu sản hóa” trong nhân dân, truyền bá lối sống gấp, chủ nghĩa thực dụng trong các tầng lớp thanh niên để dễ bề bắt lính, đôn quân. Đại bộ phận thanh niên Tuy Hòa 2 nếu không thoát ly vào căn cứ, đêm đêm phải vào vùng địch để ngủ. Địch bắt hàng loạt đồng bào ở các xã giam cầm, vu khống, đe dọa, mua chuộc, giao nhiệm vụ, bôi đen, gây nghi ngờ trong nội bộ…; ghi tên những người chúng nghi ngờ là cơ sở hoặc đã là cơ sở của ta vào danh sách điệp báo rồi tung tin là cộng tác viên của chúng. Thông qua lính xây dựng nông thôn, địch mị dân bằng cách cấp một ít tiền bạc và vật liệu cho nhân dân xây dựng lại nhà cửa, tạo ra cuộc sống phồn vinh giả tạo trong vùng chúng kiểm soát.

Trước sự đánh phá hết sức nham hiểm và ác liệt của địch, phong trào cách mạng ở huyện Tuy Hòa 2 gặp không ít khó khăn, cơ sở bị tổn thất, căn cứ cách mạng bị phá hoại, phong trào cách mạng của quần chúng bị giảm sút. Những khó khăn và tổn thất ấy còn do ta chưa đánh giá hết âm mưu và hoạt động của địch khi chúng tiến hành bình định nông thôn, nên ta kịp thời chuyển hướng hoạt động phù hợp với tình hình mới.

Đội công tác dày công xây dựng căn cứ lõm ở thôn Vĩnh Phú (Hòa Thắng Đông, nay là xã Hòa An) để xây dựng cơ sở, bám địch và đánh địch giữa ban ngày. Địch nghi ngờ tổ chức tìm kiếm khu hầm bí mật. Các đồng chí đội công tác chiến đấu anh dũng đến viên đạn cuối cùng.

Để đối phó với tình hình trên, Huyện ủy Tuy Hòa 2 do đồng chí Lê Hiệp làm Bí thư tổ chức quán triệt nghị quyết (tháng 4/1969) của Bộ Chính trị đề ra nhiệm vụ trọng tâm của Đảng bộ là: Đẩy mạnh hoạt động vũ trang hỗ trợ cho phong trào quần chúng nổi dậy phá ấp, từng bước đánh bại “bình định nông thôn” của địch, giành dân, mở rộng vùng giải phóng; xây dựng điểm và phát triển phong trào xây dựng căn cứ lõm. Ra sức củng cố các tổ chức cơ sở đảng, chú trọng xây dựng những cơ sở ở vùng sâu và vùng tranh chấp, không ngừng nâng cao chất lượng đảng viên. Về tổ chức, Đảng bộ chủ trương các tổ chức cấp huyện và xã đều chia thành hai bộ phận: tuyến trước và tuyến sau. Tuyến trước có nhiệm vụ bám phong trào, xây dựng và phát triển cơ sở, đánh địch. Tuyến sau chăm lo sản xuất tự túc, giải quyết công tác hậu cần, bảo vệ căn cứ, tổ chức bố phòng địch càn quét. Huyện ủy còn cử cán bộ xuống cơ sở tổ chức cho cán bộ cốt cán của các xã quán triệt sâu sắc nghị quyết (tháng 4/1969) của Bộ Chính trị, nâng cao một bước về nhận thức tình hình và nhiệm vụ cách mạng trong thời kỳ mới. Đặc biệt trong nghị quyết này Đảng nhấn mạnh: “Nông thôn là địa bàn chiến lược hết sức trọng yếu của ta hiện nay cũng như về sau này. Tạo được thế làm chủ vững chắc ở nông thôn, đẩy mạnh giải phóng nông thôn, nhất là vùng nông thôn xung yếu đông dân cư và vùng ven thành thị, mới có điều kiện thuận lợi về quân sự, chính trị, kinh tế, có nguồn nhân lực dồi dào để phát triển lực lượng của ta, đẩy mạnh cuộc kháng chiến mới có bàn đạp vững chắc để tiến công và bao vây địch ở mặt trận thành thị”.

Thực hiện chủ trương của Trung ương, Huyện ủy Tuy Hòa 2 tiến hành thanh khiết địa bàn, xây dựng căn cứ lõm của huyện Tuy Hòa 2 ở xóm Cát, xóm Gò Ông Lâm (Quy Hậu, Hòa Trị), xóm Phan (Phong Niên, Hòa Thắng), xóm Nam (Phú Lộc, Hòa Thắng), xóm Mỹ Bình (Mỹ Hoa, Hòa Thắng), xóm Đông (Vĩnh Phú, Hòa Thắng), xóm Bà Bầu (Phước Khánh, Hòa Trị), thôn Phụng Nguyên (Hòa Trị), Xuân Hòa (Hòa Kiến) có hầm bí mật nuôi giấu cán bộ, đứng chân hoạt động, làm bàn đạp xây dựng cơ sở ở nội thị Tuy Hòa.

Tháng 5/1969, tổ du kích B xã Hòa Quang phối hợp với lực lượng an ninh thị xã bố trí hai chiến sĩ: Nguyễn Hưng và Trịnh Văn Thái gài mìn nổ chậm đánh địch ở rạp Đại Nam và rạp Diên Hồng, khi ngụy quân, ngụy quyền… đang tổ chức văn nghệ mừng “chiến thắng Cộng sản”, diệt 30 tên và làm bị thương một số tên khác.

Tháng 6/1969, lực lượng HK3 lót vào xóm Trung (Vĩnh Phú - Hòa Thắng Đông) đánh đoàn xây dựng nông thôn lúc 12 giờ trưa. Lực lượng ta cải trang lót vào đám mía, 3 giờ xuất kích đánh địch ở Đông Bình diệt trung đội phó dân vệ, làm cho địch rúng động.

Tháng 8/1969, tỉnh tổ chức hội nghị tổng kết phong trào du kích chiến tranh tại vùng 1, xã An Xuân, Tuy An. Hội nghị đã nêu được những bài học kinh nghiệm, những gương chiến đấu giỏi, sáng tạo, linh hoạt, độc đáo trong chiến đấu, bảo vệ cơ quan của các lực lượng vũ trang, của quần chúng. Hội nghị đã phát huy hoạt động của lực lượng du kích và đội công tác, phát động phong trào hoạt động du kích B. Hội nghị đã biểu dương phong trào chiến tranh du kích xã Hòa Quang, Hòa Thắng và Hòa Định của huyện Tuy Hòa 2.

Sau hội nghị du kích chiến tranh của tỉnh, quân và dân Tuy Hòa 2 đã đẩy mạnh phong trào chiến tranh du kích, phát triển phong trào thu lượm bom bi, pháo lép, mìn u mo, vót chông, rèn chông sắt, làm chông trái ấu… Du kích các xã thường xuyên áp sát, bố phòng, vây ém địch, làm chúng co lại, từng bước hình thành những khu “tử địa”, tạo thế bám cho lực lượng cách mạng, củng cố vùng căn cứ lõm. Các đơn vị vũ trang các xã Hòa Thắng, Hòa Quang, Hòa Trị, Hòa Định cùng các đoàn thể nhân dân đẩy mạnh sản xuất mìn tự tạo. Cơ quan quân sự huyện Tuy Hòa 2 phối hợp cùng các xã đội phân công bố phòng các tuyến trước, các chốt điểm như: Chóp Chài, Mò O, dọc mương số 1 từ Bàn Ngồi, Gò Sân, Gò Chợ, Bằng Gia Lạnh, các đồi trọc địch thường xuyên đổ quân càn quét. Nhờ vậy hạn chế địch lùng sục vào khu căn cứ, vùng đóng quân của ta. Quân Mỹ, ngụy và chư hầu rất sợ các loại vũ khí thô sơ của ta, chúng biết khu vực có ta nhưng không dám xông vào. Phong trào sản xuất vũ khí tự tạo ở các xã phát triển sâu rộng. Ông Trần Quốc Tuấn (Trần Rến) ở xã Hòa Định đã tự cải tiến các loại bom lép, đầu đạn cối, pháo, bom bi, M79 lép thành mìn để đánh địch, diệt nhiều sinh lực địch, làm cho địch không dám xâm phạm vùng căn cứ của ta.

Từ sáng kiến cải tiến các loại bom mìn, đầu đạn lép của địch, du kích và nhân dân Phú Yên đã dùng bom bi, mìn, đạn pháo cối… cải tiến, bố phòng thành các bãi mìn liên hoàn xây dựng làng chiến đấu chống địch. Trong năm 1969, tổ quân giới huyện Tuy Hòa 2 cải tiến được hàng trăm quả mìn tự tạo để lực lượng vũ trang địa phương đánh địch.

Trong lúc cán bộ, quân và dân Tuy Hòa 2 đang bắt tay vào việc triển khai thực hiện nghị quyết của Bộ Chính trị Trung ương Đảng, chống chiến tranh bình định, chống kế hoạch lấn chiếm của địch, thì đau đớn, bàng hoàng nghe tin Bác Hồ mất, mọi người vô cùng xúc động. Nhiều nhà dân trong vùng địch đã bí mật đặt bàn thờ Bác. Tại căn cứ, Huyện ủy Tuy Hòa 2 tổ chức lễ truy điệu. Trước vong linh của Người, các cán bộ, chiến sĩ, nhân dân vùng căn cứ Tuy Hòa 2 hứa quyết tâm biến đau thương thành hành động cách mạng, thực hiện Di chúc của Bác, quyết đánh thắng giặc Mỹ xâm lược.

THÀNH NAM