Một trong những điểm son mang đậm dấu ấn dân vận của thời kỳ này là quân dân Phú Yên dày công giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ.
Khi phong trào đồng khởi đang lan rộng trong toàn miền Nam, Đảng ta chuẩn bị thành lập Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam để tập hợp lực lượng yêu nước rộng rãi thì Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được Đảng ta chọn làm Chủ tịch Mặt trận. Lúc này Luật sư đang bị Ngô Đình Diệm quản thúc ở Tuy Hòa. Trung ương Đảng và Khu ủy Khu 5 giao cho Đảng bộ Phú Yên nhiệm vụ giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Công việc thật khó khăn phải kiên trì đến lần thứ 3 ta mới đưa được Luật sư ra căn cứ.
Lần thứ nhất vào tháng 9/1960, Tỉnh ủy giao nhiệm vụ cho đồng chí Công Minh, Bí thư Huyện ủy Tuy Hòa 2 (kể cả TX Tuy Hòa) và đồng chí Tâm, cán bộ trinh sát Ban quân sự tỉnh đưa cơ sở vào thị xã tìm bắt liên lạc với Luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Bà Thừa Hoàng - cơ sở của ta ở thị xã đã trực tiếp chuyển thư của GS Phạm Huy Thông cho Luật sư để làm tin. Sáng 11/9/1960, đồng chí Nguyễn Sự là cơ sở đảm nhận đưa đường Luật sư bị địch bắt. Địch tra tấn đồng chí Sự rất dã man, song đồng chí vẫn không hề khai báo. Do đó, chủ trương giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ của ta vẫn giữ được bí mật. Sau đó địch bí mật đưa Luật sư lên giam giữ ở Củng Sơn (huyện Sơn Hòa).
Ngày 20/12/1960, Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời nhưng chưa có Chủ tịch. Việc giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là nhiệm vụ cấp thiết. Khu cử đồng chí Tư Khiêm - Khu ủy viên về tỉnh bàn phương án giải thoát đưa Luật sư ra căn cứ. Tỉnh ủy giao đồng chí Nguyễn Lầu, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Trưởng Ban quân sự tỉnh nghiên cứu tìm mọi cách giải thoát Luật sư. Thời gian này Mỹ - Diệm đang giam giữ Luật sư trong sân bay bên cạnh quận lỵ Củng Sơn. Thường vụ Tỉnh ủy quyết định dùng phương án tập kích quận lỵ Củng Sơn để giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Phương án tiến công chi khu, quận lỵ Củng Sơn để giải thoát Luật sư được Khu ủy Khu 5 phê chuẩn.
Để bảo đảm cho trận đánh chắc thắng, khu tăng cường cho tỉnh một đại đội (thiếu một trung đội) của tỉnh Đắk Lắk, một đại đội (thiếu một trung đội) của ta ở Gia Lai, một tiểu đội đặc công của khu có 6 đồng chí do đồng chí Ý phụ trách, một tổ đặc công Buôn Ma Thuột do đồng chí Hảo phụ trách. Lực lượng tỉnh tham gia trận đánh Củng Sơn có Đại đội 375 tăng cường một trung đội của huyện Tuy Hòa 1, một tiểu đội trinh sát do đồng chí Hoan phụ trách, một tổ đặc công tỉnh do đồng chí Nguyễn Thanh phụ trách, 20 học viên của trường tiểu đội. Tỉnh thành lập thêm một trung đội bổ sung vào đại đội thiếu của Gia Lai.
 |
| Luật sư Nguyễn Hữu Thọ (hàng đứng, thứ 5 từ trái sang) chụp ảnh lưu niệm cùng Tỉnh đội trưởng Phú Yên Nguyễn Lầu và lực lượng vũ trang Phú Yên tham gia giải thoát Luật sư tháng 10/1961 |
Theo kế hoạch, trận đánh Củng Sơn sẽ được thực hiện trong tháng 5/1961, nhưng trong lúc Đại đội 375 đang huấn luyện quân sự ở suối Ché thì địch càn quét vùng buôn Ma Phu. Đại đội 375 bị tổn thất trong trận Ma Phu nên kế hoạch đánh Củng Sơn phải dừng lại. Đầu tháng 6/1961, Đại đội 375 đã được củng cố, bổ sung quân số, công tác chuẩn bị mọi mặt đảm bảo cho trận đánh Củng Sơn đã hoàn thành. Phương án đánh Củng Sơn do đồng chí Nguyễn Ánh Hồng chuẩn bị được đồng chí Tư Khiêm và Thường vụ Tỉnh ủy thông qua. Chỉ huy trận đánh là các đồng chí Nguyễn Lầu và đồng chí Tư Khiêm. Chỉ huy sở đóng tại Hòn Ngang, Củng Sơn.
Đêm 18 rạng ngày 19/6/1961, trận tập kích quận lỵ Củng Sơn bắt đầu. Đúng 1 giờ kém 5 phút ngày 19/6/1961, tiểu đội đặc công khu và tiểu đội trinh sát tỉnh đồng loạt nổ súng, tung lựu đạn, thủ pháo, lần lượt đánh chiếm từng mục tiêu trong đồn bảo an. Chỉ sau 10 phút chiến đấu, đơn vị đặc công và trinh sát đã bắn pháo hiệu báo tin ta đã hoàn toàn làm chủ trận địa. Tại đây ta đã giết và làm bị thương hơn 20 tên địch, thu 17 súng các loại, có 1 súng trung liên, 1 súng ngắn và nhiều đạn, quân trang, quân dụng.
Cùng lúc đó, Đại đội 375 nổ súng tiến công vào khu quận lỵ hành chính, đồn dân vệ và bọn địch ở khu nhà thương. Đại đội Gia Lai và một tổ đặc công tập kích chỉ huy sở hai đại đội bảo an vừa đi càn về đóng giã ngoại ở ngã ba Tân An đi Thá. Đại đội Đắk Lắk làm nhiệm vụ chặn viện ở suối Bùn cũng dồn dập nổ súng truy lùng quân địch xung quanh quận lỵ. Tổ đặc công Đắk Lắk do đồng chí Hảo chỉ huy và tổ đặc công tỉnh do đồng chí Thanh chỉ huy có cơ sở dẫn đường luồn sâu vào khu vực sân vận động, đến nơi giam giữ Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, nhưng Luật sư đã đi Tuy Hòa thăm người thân từ hôm trước. Việc giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ không thành. Trong trận Củng Sơn ta đã diệt hơn 50 tên địch, thu 47 súng các loại và làm chủ quận lỵ, thị trấn Củng Sơn trong hơn một giờ.
Tuy không thực hiện được mục tiêu giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, nhưng chiến thắng Củng Sơn đã đánh dấu bước phát triển nhảy vọt của phong trào cách mạng Phú Yên. Từ những trận phục kích, tập kích lẻ tẻ cùng lúc ta tiến công nhiều mục tiêu trong quận lỵ, thực hiện lối đánh nhanh tiêu diệt gọn, làm chủ chiến trường thu vũ khí.
Sau chiến thắng của ta ở Củng Sơn, địch đưa Luật sư Nguyễn Hữu Thọ về giam giữ ở TX Tuy Hòa. Sau hai lần giải thoát Luật sư không thành, chấp hành nghiêm chỉ thị của Khu ủy và Quân khu 5 là bằng mọi cách phải giải thoát được Luật sư Nguyễn Hữu Thọ và đưa Luật sư ra căn cứ an toàn. Tỉnh ủy giao nhiệm vụ cho đồng chí Trần Suyền - Bí thư Tỉnh ủy và đồng chí Nguyễn Lầu - Trưởng Ban quân sự tỉnh khẩn trương, tổ chức giải thoát Luật sư đang bị địch giam giữ trong TX Tuy Hòa. Nhiệm vụ vào TX Tuy Hòa bắt liên lạc và truyền đạt kế hoạch, ám tín sở Lưu Trọng Điều và Nguyễn Đùng (Ba Suối) dũng cảm, khéo léo hoàn thành. 17 giờ ngày 29/10/1961, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đi xe đạp đến nơi hẹn gần mả bà Du Ký ở chân núi chóp Chài, các đồng chí Nguyễn Thanh, Đỗ Tiến Vạn đã bí mật kiên nhẫn đợi tại đây hai ngày, nhận đúng ám hiệu ra đón, đưa Luật sư lên căn cứ của ta an toàn.
Để phòng địch tung lực lượng ra truy tìm Luật sư, tỉnh đã điều trung đội trinh sát, Đại đội 220 và một trung đội vũ trang Tuy Hòa 2 bố trí sẵn sàng đánh địch ở khu vực Phú Điềm, Phú Cốc, Dinh Ông để bảo vệ Luật sư.
Một tháng sau, Đài Phát thanh Giải phóng thông báo Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, nguyên Chủ tịch Ủy ban Bảo vệ hòa bình Sài Gòn - Chợ Lớn được cử làm Chủ tịch Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam lâm thời. Tin này làm cho nhân dân, các tầng lớp trí thức, nhân sĩ rất phấn khởi, thêm tin tưởng vào đường lối, cương lĩnh của Mặt trận Dân tộc giải phóng.
Ba lần giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là một trong những điểm son trong bản hùng ca chống Mỹ của quân dân Phú Yên. Tỉnh ủy Phú Yên đặt mật danh kế hoạch giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là kế hoạch “chị Nghĩa”, nghĩa là vì nghĩa cả phải giải thoát bằng được Luật sư theo yêu cầu của Đảng và Bác Hồ. Và Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã chọn bí danh là Nghĩa để ghi nhớ một kỷ niệm sắt son trong đời hoạt động. Việc giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ - anh ba Nghĩa đã trở thành chiến công huyền thoại của quân dân Phú Yên.
THÀNH NAM
