68 mùa rẫy đi qua, đôi chân bà La Lan Thị Hoài (tên thường gọi là Mí K’rới) không còn thoăn thoắt đi lên rẫy, đôi tay không còn trỉa bắp nhanh như thanh niên trong buôn. Nhưng mí vẫn nhớ như in những điệu dân ca, câu hát ru của dân tộc mình.

Mí K’rới (bên trái) đang truyền lại những lời hát ru cho So Thị Chửi ở cùng buôn Xí Thoại      - Ảnh: K.CHI

TIẾNG HÁT TỪ TRÁI TIM

Tóc bạc, da mồi, dấu vết thời gian hiện rõ trên gương mặt Mí K’rới ở buôn Xí Thoại (xã Xuân Lãnh, huyện Đồng Xuân). Nhưng mỗi khi nhắc đến những làn điệu dân ca Ba Na, nụ cười lại bừng sáng trên môi mí, những vết hằn tuổi tác lúc này dường như biến mất. Mí K’rới nói: “Không thể để đời con, đời cháu không biết đến những câu hát dân ca, lời ru của mẹ, của bà. Văn hóa truyền thống của dân tộc phải gìn giữ chớ! Những lúc ru con, ru cháu, dệt vải hay đi lên rẫy, mình vừa làm vừa hát, lúc nào mình cũng nhớ miết ở trong bụng…”

Bao mùa rẫy đi qua, con trăng hết tròn rồi lại khuyết, con hươu, con nai ở những cánh rừng già mỗi năm một vắng bóng. Nhưng Mí K’rới nhớ mãi lời ru của mẹ từ thuở mí còn nhỏ như trái bắp: “Ngủ đi con ơi đừng khóc/ Lớn mau chân tay như cây chò, cây trắc/ Ngủ đi con ơi đừng khóc/ Cây lớn lên từ đất/ Có gốc rồi mới có ngọn/ Ngủ đi con ơi đừng khóc…”. Những câu hát ru êm ái quyện vào nắng gió bao la của đất trời, đi vào giấc ngủ tuổi thơ Mí K’rới, trở thành mạch nguồn nuôi dưỡng tình yêu buôn làng trong bà suốt những năm tháng sau này.

Còn nhớ, hơn 50 năm trước, khi tham gia đội văn nghệ ở buôn, trở thành cán bộ Hội Phụ nữ ở xã, huyện, làm giáo viên dạy chữ hay những lúc lên rẫy gùi sắn, gùi bắp về nuôi bộ đội…, Mí K’rới đều đem tiếng hát khích lệ tinh thần người làng Xí Thoại. Ngày ấy, những đêm trăng sáng, khi buôn làng vừa im tiếng súng, bà đi tập hợp trai gái trong buôn đến giao lưu văn nghệ với các anh bộ đội. Tiếng hát nhẹ nhàng, trong sáng của cô gái Ba Na xinh đẹp này không chỉ tiếp thêm sức mạnh cho bà con trong buôn làng mà còn động viên các anh bộ đội Cụ Hồ vượt qua gian khổ, đi đến cùng con đường cách mạng. Tiếng hát của mí góp phần đưa những người đến từ các vùng đất khác nhau ngày càng thương yêu và xích lại gần nhau hơn.

KHÔNG ĐỂ LỚP TRẺ QUÊN NGUỒN CỘI

Nhiều người bảo rằng, Mí K’rới không chỉ là “kho” dân ca, hát ru mà còn múa rất đẹp các điệu xoan Khiêl, xoan Tap sơgơ, xoan Grong Atâu… của người Ba Na. Bà là “cô giáo” dạy múa cho con gái làng Xí Thoại. Nhiều năm nay, đội múa xoan cùng với đội cồng chiêng của đồng bào Ba Na ở Xí Thoại được người ở nhiều nơi biết đến qua những liên hoan văn hóa các dân tộc cấp khu vực và toàn quốc. Họ tự hào vì đã giới thiệu được điệu múa xoan của mình ra “thế giới bên ngoài” chứ không chỉ quẩn quanh bên ngọn núi Hòn Ông, ĐakĐen. Kết quả này không thể không nhắc đến vai trò “biên đạo” của Mí K’rới. Mí cũng là người tường tận cách dệt thổ cẩm cũng như thông thạo các nghi thức cúng tế trong lễ đâm trâu, mừng lúa mới của người Ba Na.

Cách đây 5 tháng, Mí K’rới được Trung tâm Văn hóa - Thông tin - Triển lãm huyện Đồng Xuân mời làm “giáo viên” lớp truyền dạy nghệ thuật biểu diễn dân gian của đồng bào Ba Na, Chăm H’Roi cho 30 con em dân tộc thiểu số ở Đồng Xuân. Khỏi phải nói là Mí K’rới vui như thế nào. Bà cười: “Mình ưng cái bụng lắm, những người già như mình sau này có mất đi, thì còn có tụi nó chớ! Lớp trẻ bây giờ ít mặn mà với văn hóa truyền thống. May mà có Đảng, Nhà nước quan tâm, bọn trẻ sẽ không bị mất gốc, mất nguồn”. Tình yêu sắt son với buôn làng, với văn hóa truyền thống được bà truyền sang nghệ nhân So Thị Chửi, cô con gái La Lan Thị Nhị. Họ rất tâm huyết với vốn quý văn hóa của người Ba Na. Chị La Lan Thị Nhị thổ lộ: “Mình luôn tự hào về mí. Niềm đam mê của mí giúp cho mình biết yêu và quý nghệ thuật truyền thống của dân tộc”.

NGỌC DUNG