Tết đã gần kề. Đan xen trong từng tia nắng, quyện trong những cơn gió mang hương xuân thoang thoảng mùi bánh mứt đang dậy lên ở từng góc phố. Lòng bỗng nhớ quê, nhớ mẹ, nhớ mùi bánh tết đến lạ. Nhưng sao cái mùi bánh mứt bây giờ không nồng nàn, quyến rũ như mùi bánh mứt của mẹ làm thuở nào. Có phải chăng nó đã lẫn lộn với mùi khói xe, bếp gas, phố xá…!?
Đã gần bốn mươi năm tôi rời quê lên phố, sống cuộc sống của người thị thành. Và cũng chừng ấy thời gian đón xuân, ăn tết xa nơi chôn nhau cắt rốn nhưng cái hương vị tết chốn quê nhà bên mẹ vẫn hằn sâu trong tôi.
Nhớ những ngày giáp tết thuở ấy, tuy gia đình còn lắm khó khăn nhưng cứ đến 29, 30 tháng Chạp là “thịt treo trong nhà”, hương vị tết luôn ngập tràn. Đặc biệt, trong đêm giao thừa bao giờ mẹ cũng nấu bánh tét, bánh chưng. Trong cái đêm giữa giờ khắc của năm cũ và năm mới ấy, tôi thích ngồi bên bếp lửa giúp mẹ trông nồi bánh tét. Lúc thì cho thêm khúc củi, lúc thì châm thêm nước vào để bánh bị lúc nào cũng ngập nước và được hít hà mùi thơm nức mũi tỏa ra từ những đòn bánh. Bánh vừa nấu xong còn hâm hấp nóng, mẹ lựa những đòn vuông thành sắc cạnh cắt dây buộc để ba chưng lên bàn thờ tổ tiên trước lúc giao thừa. Mẹ không quên để dành mấy đòn bánh, còn nguyên cả dây để ba treo lên cửa sổ, sang mùng năm cúng ông Chuồng bà Chuồng (tết bò). Cứ một con bò đực là một cặp bánh tét; con cái là một cặp bánh chưng. Còn đòn nào “tét ngang hông” và những rẻo bánh mỏng ở hai đầu thì mẹ cho các anh chị em tôi thử trước. Nhân bánh mẹ làm thường là thịt heo với đậu xanh, hương vị rất đậm đà. Còn nếp thì hạt nào như hạt nấy, chín đều, dẻo thơm, “đạt chuẩn mẹ nấu”, nói như cách nói bây giờ.
Thích nhất là trước tết được ngồi xem mẹ làm mứt gừng, mứt bí, đổ bánh thuẫn, bánh kẹp…. Khoảng sau Tết ông Công, ông Táo (23 tháng Chạp), khi những hàng vạn thọ ngoài sân bắt đầu chúm chím nụ, trong gian bếp ấm áp, mẹ bày ra đủ thứ nguyên liệu để làm bánh, mứt. Nào là dừa, khoai lang, bí trắng, gừng, đường, bột..., hầu hết là của nhà trồng. Căn bếp của mẹ những ngày này lúc nào cũng thơm phức. Mùi khói bếp cũng thơm lừng. Mấy anh chị em tôi chạy lăng xăng, líu ríu, vướng víu cả chân mẹ. Thú vị hơn cả là ngồi xem mẹ đổ bánh thuẫn, bánh kẹp. Nguyên liệu chính để làm những món bánh truyền thống này rất đơn giản, gồm bột, trứng và một chiếc khuôn bánh làm bằng gang hoặc đồng. Khuôn bánh được đặt lên lò than. Mẹ dùng cọng xanh của lá chuối đập dập một đầu, nhúng vào chén dầu và trét vào từng khuôn bánh trước khi múc bột đổ vào. Mặt trên của khuôn bánh cũng được mẹ làm nóng bằng cách gắp vài cục than đang cháy đỏ để lên nắp khuôn. Khi bánh bắt đầu tỏa mùi thơm phức, mẹ dùng chiếc que tre được vót nhọn, xiên bánh ra. Những mẻ bánh đầu thể nào cũng được mẹ cho ăn thử, vì vậy mà tôi cứ ngồi cạnh và im lặng nuốt nước miếng chờ đợi. Rồi giữa mẻ bánh này với mẻ bánh kia, dù mẹ đổ có khéo cách mấy cũng có phần bột thừa ở mép khuôn, tạo thành những rẻo bánh nhỏ, nóng hổi. Bánh vừa xiên xuống từ bếp than, mềm, thơm và ngon không gì bằng... Những mẻ bánh đẹp, mẹ lẳng lặng xếp cẩn thận từng cái lên chiếc mâm đã lót sẵn giấy để đưa vào thùng sấy, bảo: “Đây là bánh cúng, không đứa nào được ăn trước!”. Nếu cầm lòng không đặng mà thò tay vào thế nào cũng bị mẹ giơ chiếc que xiên bánh lên dọa đánh là lập tức rụt tay vào ngay. Mẻ bánh cuối cùng thường là mẻ bánh đẹp nhất, mặt trên nở bung vàng ươm như cánh hoa mai, phần còn lại có màu vàng đậm. Nhưng mẻ bánh “rửa khuôn”, mới là mẻ bánh mấy anh chị em chúng tôi chờ đợi nhất. Tuy dẹp lép, màu sắc và hương vị không đậm đà như những mẻ bánh trước đó, nhưng với tôi nó ngon vô cùng, sức hấp dẫn không thể nào cưỡng lại được. Đến giờ nhớ lại, đầu lưỡi vẫn còn đọng vị ngọt ngon khó tả.
Những năm gần đây, sau khi đã bước qua tuổi 80, tay yếu mắt mờ nên tết đến mẹ không còn làm bánh, mứt nữa. Những gia đình khác hầu như cũng chẳng nhọc công làm bánh, mứt mà đều ra chợ mua về. Dần dà, tết về, bánh thuẫn, bánh kẹp càng ngày càng bị lãng quên chẳng còn xuất hiện ở quê, nhường chỗ cho những thứ có bao bì, nhãn mác.
Ngoài kia tết đang chạm ngõ. Bất chợt nhớ đến quê xưa, nhớ những rẻo bánh tết nhỏ nhắn nhưng đong đầy yêu thương cùng bao kỷ niệm của tuổi thơ.
XUÂN HIẾU
