Đồ án trang trí trên đồ thủ công mỹ nghệ nói chung, đồ gốm sứ nói riêng, đặc biệt là cổ vật, đều có những thông điệp rất rõ ràng qua từng chủ đề, có thể là thi, họa, là hình ảnh của những con vật trong cuộc sống hàng ngày. Và gà là một trong những con vật gần gũi với chúng ta đã xuất hiện trên các đồ án trang trí cổ vật từ rất xa xưa với nhiều ý nghĩa.
Gà, chữ Hán đọc là kê, đồng âm với cát (điều tốt, đối lập với hung). Do đó, gà biểu trưng cho những điều tốt đẹp. Nhưng các nghệ nhân xưa không để chú gà lẻ loi một mình mà thường phối với một số hình tượng khác để thông điệp gửi đi được phong phú, nhiều nghĩa hơn. Sau đây là một số đồ án quen thuộc có hình ảnh gà trên cổ vật.
Gà phối với hoa cúc (kê cúc): Gà là con vật có đủ năm đức tính tốt của nam nhi: văn, vũ, dũng, nhân, tín; cúc là hoa của mùa thu, biểu trưng cho bậc thượng sĩ, ẩn dật xa lánh sự trói buộc của công danh. Do đó kê, cúc là biểu trưng cho kẻ sĩ tiết tháo. Mặt khác về âm điệu: kê đồng âm với cát; còn cúc (hoa cúc) đọc là “kiu” đồng âm với cửu (lâu dài), đồng âm với cư (ở, cư trú), đồng âm với cử (cất lên, bay cao, thăng tiến, thi đỗ, sinh đẻ, tất cả…). Do đó gà và hoa cúc là hình tượng biểu trưng cho cửu cát (điều tốt lâu dài), cho cư cát (điều tốt ở lại đó) và cho cử cát (sự phát triển tốt đẹp)…
Một đàn gà: Hình ảnh gà mẹ và đàn gà con biểu trưng cho sự phồn thực và cụ thể là sự phát đạt, đông con. Đồ án này, có khi gà mẹ ngậm một con giun đất, con nhái và bầy gà con túm tụm lại tranh mồi biểu trưng cho sự đầy đủ (thực là ăn, đồng âm với thực là bổng lộc). Ở một góc nhìn khác, đồ án này còn biểu trưng cho tình mẫu tử. Nếu theo nguyên tắc đồng âm, thì đồ án này còn ngụ ý là đa cát: nhiều điều tốt.
Đàn gà với hoa lựu: Đàn gà biểu thị cho sự đông đúc; lựu cũng biểu ý cho sự đông con. Đồ án đàn gà phối với hoa lựu thường thể hiện bằng hình ảnh gà mẹ đang mổ làm tách vỏ quả lựu để lộ ra nhiều hạt lựu đỏ, mang ý nghĩa lựu khai bách tử.
Chú gà trống đứng gáy: Gà gáy chữ Hán đọc là kê minh, đồng âm với minh có nghĩa là sáng rõ. Do đó, hình ảnh gà gáy biểu trưng cho sự minh danh, sự nổi tiếng.
Chú gà trống: Gà trống, hiểu là trong một đàn gà đông đúc (đại). Kê đồng âm với các, nên gà trống là hình tượng biểu trưng cho đại cát (điều tốt lớn, rất tốt). Gà trống còn là con vật hội tụ đủ 5 đức tính tốt của nam giới: văn (cái mào đỏ tựa như chiếc mũ của quan văn), vũ (cựa gà bén nhọn như gươm, vũ khí để đấu chọi), dũng (gặp đối thủ đấu chọi để tranh thắng thua), nhân (có cái ăn thì gọi nhau cùng hưởng) và tín (gáy sáng đúng giờ, không ngày nào quên). Do vậy, gà trống biểu trưng cho các đức tính của đấng trượng phu.
Đôi gà trống, mái: Đồ án này thường có thêm bầy gà con chíu chít quanh bên gà mẹ, biểu trưng cho hạnh phúc đoàn tụ: hợp gia đại cát.
Gà thần: Nhờ việc gáy báo sáng, xua tan đêm tối nên người xưa tin rằng gà có khả năng xua đuổi ma quỷ, những loài lấy đêm làm ngày. Do vậy, trong dân gian, tranh gà được coi là một thứ bùa treo trước nhà để trừ tà. Việc dùng tranh gà vào dịp tết, ngoài ý nghĩa cầu mong điều tốt (cát, đại cát) cũng được bắt nguồn từ một quan niệm truyền thống rằng ngày mùng một tết là ngày sinh ra gà nên xuân về treo tranh gà trong nhà sẽ mang lại nhiều điều tốt đẹp.
THANH HƯNG
