Như một đạo diễn điện ảnh hoặc sân khấu, họ có vai trò đặc biệt quan trọng trong từng chuyến bay và cả ban bay tập. Tham gia chính trong xây dựng kế hoạch bay, hướng dẫn phi công từ khâu chuẩn bị máy bay, lăn trên sân đến cất cánh, thực hiện nhiệm vụ công tác trên không trong mọi điều kiện và trở về an toàn... là công việc của họ - những người chỉ huy bay.
Khi những đợt gió nam cồ thôi quất ràn rạt liên hồi và trên bầu trời xuất hiện những tảng mây trắng khổng lồ, ấy là lúc mùa thu đang len lén về thế chân mùa hè. Đó cũng là giai đoạn gần cuối của khóa huấn luyện bay năm 2009 tại Đoàn không quân C10 – đơn vị phụ trách huấn luyện học viên bay bằng máy bay mà các anh thường gọi bằng cái tên triều mến là “những chú chim hải âu” L-39 của Trường Sĩ quan Không quân, nơi đào tạo phi công chiến đấu duy nhất ở Việt Nam.
 |
| Thượng tá Vũ Đức Quý trên đài chỉ huy bay |
“ĐẠO DIỄN”
Chúng tôi leo lên tháp điều khiển không lưu cao gần 10m nằm cạnh đường lăn của sân bay Tuy Hòa, nơi thượng tá Vũ Đức Quý – Trung đoàn trưởng Đoàn C10 – đang chỉ huy chính trong ban bay ngày hôm ấy. Cùng làm việc với thượng tá Quý trên căn phòng xung quanh toàn kính trong suốt, rộng chừng 7m2 trên đỉnh tháp điều khiển là các sĩ quan, chiến sĩ làm công tác dẫn đường, phân phối thời gian cụ thể của từng chuyến bay, ghi thời gian bay của từng phi công… Trong căn phòng ấy có hai chiếc bàn lớn, mặt kính, gồm nhiều bản đồ đánh dấu chằng chịt các đường bay của cả trung đoàn lẫn hàng không dân dụng trong nước và quốc tế, khu vực bay huấn luyện công tác, các sân bay quân sự và dân sự lân cận…
Trong bản kế hoạch ban bay viết bằng tay đặt trước mặt thượng tá Vũ Đức Quý, tôi nhìn thấy một loạt tên phi công, được ký hiệu bằng những con số. Số hiệu của phi công giáo viên được ghi bằng bút bi đỏ, còn của phi công học viên ghi màu xanh. Trên bản kế hoạch ghi rõ ban bay này có bốn đợt; mô tả chuyến bay nào làm nhiệm vụ gì, vào thời gian nào, ai bay đôi với ai, ai bay đơn, ai bay biên đội… một cách chi tiết, tỉ mỉ.
Là người chỉ huy chính của ban bay hôm đó, thượng tá Vũ Đức Quý hầu như không rời khỏi chiếc máy bộ đàm và cây bút ghi chép vào sổ chỉ huy bay trong suốt thời gian đợt bay diễn ra. Khởi đầu đợt bay, khi phi công mang số hiệu 021 bay đơn không vực báo cáo đã chuẩn bị tốt, xin mở máy, thượng tá Quý liên tục ra các khẩu lệnh: “Quan sát tốt, lăn ra, 021”, “021, tăng hết ga, kiểm tra động cơ”, “Hiệp điều la bàn, ghi thời gian, cất cánh, 021”… Khi chiếc máy bay phản lực gầm rú tăng tốc lao lên bầu trời, nhỏ dần nhỏ dần rồi chìm khuất khỏi tầm nhìn, thượng tá Vũ Đức Quý vẫn liên tục ra khẩu lệnh cho người phi công mang số hiệu 021 thực hiện các công tác trên không trung, khi máy bay ổn định ở độ cao 4.000m.
Sau chuyến “xuất hành” suôn sẻ của 021, liên tục những đối đáp xin lệnh mở máy, ra đường lăn, đến tuyến cuối… từ các phi công trên máy bay và đài chỉ huy chính. Ấn tượng nhất là khi hàng loạt chiếc máy bay, gồm những chiếc bay biên đội, bay đơn bốn vòng kín liên tục, bay đường dài, bay công kích… cùng nối đuôi nhau lăn ra tuyến cuối, chờ lệnh cất cánh. Và tiếp đó, cứ chưa đến một phút, thượng tá Quý ra khẩu lệnh cho một hoặc đôi “hải âu” rời đường băng. Gần như anh không có thời gian nghỉ. Vừa lệnh cho máy bay này cất cánh, lại cho phép máy bay khác kiểm tra máy chuẩn bị; vừa chỉ đạo quan sát mục tiêu cho máy bay trên không xong, lại thông báo cho bộ phận khí tượng về tốc độ gió; vừa hỏi bộ phận radar về hoạt động của máy bay mà mắt thường không quan sát được, vừa sắp xếp cho phép máy bay khác hạ cánh; vừa đình chỉ (kết thúc) công tác và ra lệnh về căn cứ đối với một máy bay, vừa yêu cầu một máy bay khác chờ 10 phút nữa mới được ra đường lăn… Hôm đó chỉ có một sự cố nhỏ khi bay là phi công 012 báo cáo không thả được cánh tà (thiết bị giảm vận tốc hạ cánh của máy bay) trên đường trở về, thượng tá Quý yêu cầu thực hiện một số giải pháp kỹ thuật nhưng vẫn không thành công, anh chỉ huy phi công thả hệ thống cánh tà khẩn cấp để hạ cánh an toàn.
Trong ban bay ngày hôm đó, các phi công đã thực hiện 29 chuyến bay với tổng thời gian 16 giờ 57 phút. Thượng tá Vũ Đức Quý đã liên tục chỉ huy bay từ lúc 5g45 sáng cho đến 11g15 trưa. Ban bay được nhận xét diễn ra đúng kế hoạch dự kiến và rất an toàn.
CHỈ HUY BAY, ANH LÀ AI?
Tranh thủ những giờ tạm nghỉ 30 phút giữa các đợt bay để máy bay tiếp nhiên liệu và phi công thư giãn, tôi “tò mò” với thượng tá Vũ Đức Quý về nghề làm chỉ huy bay. Anh cho biết: “Chỉ huy bay phải là những phi công có kinh nghiệm, ít nhất phải là phi công cấp hai, có năng lực, được chọn đào tạo thực tế để làm công tác này. Ngoài khả năng tư duy khoa học, logic để lập kế hoạch bay, rồi phối hợp nhịp nhàng trên không - mặt đất, người chỉ huy còn phải là người có óc phán đoán tốt để ra lệnh xử lý mọi tình huống bất trắc xảy ra trong suốt diễn biến của cả ban bay. Nhiệm vụ của phi công là phải hành động, còn nhiệm vụ của người chỉ huy bay là ra lệnh để phi công hành động đúng và khoa học. Phi công nào cũng nắm vững cách xử lý hàng chục bất trắc khi bay, nhưng khi gặp sự cố trên không, phi công không thể… đậu máy bay để sửa chữa như lái ô tô, xe máy được, mà phải hành động ngay trong vài giây, nếu không hiểm họa xảy ra. Khi đó, người chỉ huy bay phải phối hợp tốt để hướng dẫn phi công - chắc chắn lúc bấy giờ tâm lý, bản lĩnh bị thử thách nhất - khắc phục bất trắc, vừa động viên để họ bình tĩnh xử lý, biến việc phức tạp thành ít phức tạp, biến việc ít phức tạp thành đơn giản”.
Thượng tá Đỗ Mạnh Hùng, một chỉ huy bay chính ở Đoàn C10, cho biết: “Người chỉ huy bay phải có khả năng thu nhỏ bầu trời trong đầu mình. Bởi công việc của anh ta là ngồi một chỗ, nhưng phải nắm rõ được mọi diễn biến của các máy bay đang hoạt động trên không lẫn mọi máy bay và hoạt động khác dưới mặt đất. Đồng thời, phải hiểu được tính cách của từng phi công để có những khẩu lệnh phù hợp, giúp phi công thực hiện tốt nhiệm vụ hoặc xử lý tốt tình huống bất trắc. Mỗi khi làm chỉ huy chính, tôi luôn đặt mình ở vị trí một phi công đang điều khiển máy bay để sẵn sàng giúp đỡ đồng nghiệp xử lý mọi tình huống”. Còn thượng tá Phạm Văn Sáng, Phó Đoàn trưởng Đoàn C10, nói: “Khẩu lệnh của người chỉ huy bay rất quan trọng. Nó thể hiện sự quyết đoán, dứt khoát, bản lĩnh, tâm lý và cả tình cảm của anh ta đối với phi công. Người chỉ huy phải làm sao đó để phi công nghe khẩu lệnh là thực hiện đúng hành động, có thế mới điều khiển bay hoàn hảo được”.
Theo thượng tá Vũ Đức Quý, bởi những đòi hỏi khắt khe trên, việc đào tạo chỉ huy bay không hề dễ dàng. “Đã có người được chọn làm chỉ huy bay, nhưng vì óc phán đoán không tốt, khiến kế hoạch ban bay bị vỡ. Chẳng hạn, máy bay cất cánh các thời điểm khác nhau, nhưng mỗi phi công làm một nhiệm vụ khác nhau, có khi họ xin đình chỉ công tác cùng lúc. Song, nếu người chỉ huy không tính toán được sẽ dẫn đến tình trạng nhiều máy bay cùng về sân bay cùng lúc, khi đó việc xử lý cho hạ cánh sẽ lúng túng, vất vả; nhiều máy bay phải bay chờ; chưa kể người chỉ huy “hoảng” không biết xử lý thế nào thì có thể xảy ra tai họa” – anh nói. Có lẽ vậy mà cho đến nay, Đoàn C10 mới chỉ có 4 phi công dày dạn kinh nghiệm mới được ngồi ghế chỉ huy bay chính.
 |
| Biên đội trở về - Ảnh: K.DUY |
NHỮNG PHA “GIẢI CỨU” NGOẠN MỤC
Thượng tá Đỗ Mạnh Hùng được coi là chỉ huy bay “có duyên” với việc xử lý sự cố khi có ba lần xử lý bất trắc thành công. Năm 2006, khi còn là chỉ huy cất hạ cánh, khi học viên phi công mang số hiệu 67 hạ cánh thì máy bay “nhảy cóc” chồm chồm trên đường băng, nếu không xử trí kịp có thể xảy ra tai nạn. Ngay thời điểm ấy, chỉ huy bay chính chưa ra khẩu lệnh, chỉ huy cất hạ cánh Đỗ Mạnh Hùng đã phát lệnh: “Tăng hết vòng quay, bay lại, 67!”. Nhờ vậy, học viên phi công đã bình tĩnh xử lý tình huống, đưa máy bay cất cánh lên và sau đó hạ cánh an toàn.
Trung úy Hoàng Hải, hiện là giáo viên phi công của Đoàn C10, vẫn nhớ như in cái ngày
Gần đây nhất, vào ngày
Cách đây hai năm, thượng tá Phạm Văn Sáng cũng đã chỉ huy thành công giáo viên phi công Nguyễn Phú Giang và một học viên phi công hạ cánh an toàn sau khi phát hiện có hỏng hóc trong hệ thống khi máy bay đang vận hành…
Nhờ có các chỉ huy bay - những vị “đạo diễn” tài ba trên sân bay mà tất cả các ban bay tập bằng máy bay phản lực L-39 của Đoàn C10 đều diễn ra đúng kịch bản, an toàn tuyệt đối, đào tạo được hàng trăm phi công chiến đấu để giữ vững sự bình yên cho vùng trời Tổ quốc.
QUỐC KHƯƠNG - NHỮ
