Bóng chiều xuống thật nhanh. Nước đầm Cù Mông trong xanh, chớp mắt đã nhuộm màu hoàng hôn. Trên chiếc ghe nhỏ, vài đứa trẻ trạc 12 - 15 tuổi nhìn về phía dòng nước xa xa rồi nói với nhau: Hôm nay, chỉ cần kiếm được vài con tôm, con mú giống là “vô mánh”. Dứt lời, bọn trẻ nhảy ùm xuống nước, quên mất lời dặn dò: “Phải ôn lại bài học cũ và chuẩn bị bài mới khi đến lớp” của thầy cô giáo…

 

THỢ “ĐỤNG”TUỔI 15!

 

Vừa bước vào lớp, thầy giáo Nguyễn Văn Thiệu (Trường THCS Triệu Thị Trinh, xã Xuân Bình, huyện Sông Cầu) đảo mắt khắp lớp học. Ở góc bàn gần cuối lớp, chỗ ngồi thường ngày của em Trần Văn Thọ bị trống. Thầy ngao ngán: “Hôm nay lại thêm một đứa bỏ học nữa rồi!”. Thầy Thọ báo cáo với giáo viên chủ nhiệm, Ban giám hiệu nhà trường, tìm hiểu nguyên nhân và biết em Thọ bỏ học để đi lặn bắt tôm, cá!  Đây cũng là lý do chính khiến cho gần 60 học sinh của trường bỏ học giữa chừng, chiếm tỷ lệ gần 7%, trong đó chủ yếu là con em ở ven đầm thuộc 2 thôn Thọ Lộc, Diêm Trường. Thầy Đỗ Nhuận, Hiệu trưởng nhà trường cho biết: “Số học sinh bỏ học giữa chừng tăng đột biến, từ trước đến giờ chúng tôi mới gặp phải”.

 

Những giờ học ở Trường THCS Triệu Thị Trinh đang thưa dần học sinh – Ảnh: M.Thúy

 

Trong căn nhà khá rộng, ông Trần Văn Nông, phụ huynh của em Thọ, phải lay gọi mãi mới đánh thức được cậu con trai học lớp 7 của mình. Sau cái ngáp dài, chân bước cao bước thấp, cậu bé rề rà đi rửa mặt cho tỉnh táo. Cử chỉ của Thọ cho chúng tôi biết, đêm qua em không được ngủ. “Nó lặn bắt tôm, ghẹ suốt đêm. Về đến nhà là vùi đầu vào ngủ nên không còn sức đến trường” - ông Nông giải bày. Mỗi đêm lặn như thế, em kiếm được bao nhiêu? Nghe hỏi, Thọ lẩm nhẩm rồi khẽ nói: “Khoảng 100 đến 150 ngàn đồng”. Một khoản thu nhập quá lớn đối với lứa tuổi 12 – 15! Thấy cái lợi kiếm được “tiền tươi” mỗi ngày nên các em cứ rỉ tai  rồi rủ nhau bỏ học đi lặn, đi soi, đi lưới gõ, đụng gì làm nấy miễn là kiếm được tiền. Vì vậy, người làng ven đầm gọi các em là “thợ đụng”.

 

Bao đời nay, làng ven đầm gồm 2 thôn Thọ Lộc, Diêm Trường luôn bám đầm Cù Mông  tìm kế sinh nhai. Công việc  kiếm ăn dưới đáy đầm, với họ đã thành nghiệp. Ngày trước, người đi lặn, đi soi gặp gì bắt nấy và “chiến lợi phẩm” rất phong phú, nhưng giá cả hải sản không cao. Bây giờ, mỗi đêm chỉ cần “săn” được vài con ghẹ, cá mú giống bé xíu là kiếm được bạc trăm. Do đó, việc mưu sinh dưới đáy đầm hiện không chỉ thu hút người lớn mà còn lôi cuốn cả lứa tuổi đang học phổ thông.

 

Không ít bậc cha mẹ nghĩ là công việc diễn ra ban đêm không ảnh hưởng gì đến chuyện học của con em mình. Họ đâu biết rằng, sau một đêm đánh vật với sông nước, ban ngày bọn trẻ đến lớp chỉ biết ngáp dài, không tiếp thu được bài giảng. Mà đã không tiếp thu được bài thì kéo theo chán học, rồi nghỉ học là một tất yếu.

 

THẦY TÌM TRÒ - TRÒ CHẠY!

 

Nhà ông Nông có 8 đứa con thì có đến 7 đứa chưa học hết lớp 9. Thọ là đứa nhỏ nhất, mới đến lớp 7 cũng trốn học, đi lặn kiếm tiền. Thầy Hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm và cả Trưởng thôn Diêm Trường Nguyễn Văn Thìn phải đi lại nhiều lần, phân tích “hết nước hết cái”, cậu học trò này mới quay về  lớp mấy bữa nay. Đây là một trong số rất ít học sinh bỏ học nhưng rồi trở lại lớp.

 

Trẻ kiếm tiền không thua kém người lớn – Ảnh: M.Thúy

 

Trẻ ven đầm bỏ học không phải vì kinh tế gia đình khó khăn mà phần lớn là do việc kiếm tiền ở đây tương đối dễ. Trẻ 12 tuổi đã có thể theo cha đi lặn, thả lưới. Chỉ với chiếc thuyền nhỏ, hàng ngày cả gia đình có thể lang thang khắp mặt đầm. Nếu thợ lặn chuyên nghiệp có bình oxy, đồ lặn thì dân ven đầm này chỉ có cái quần cụt khi đối diện với thuỷ thần. Nếu gặp may mắn, thành quả lao động của một đêm lặn có thể hơn cả tháng lương công chức!

 

Thu nhập khá, học sinh cấp 2 – 3  lần lượt bỏ ngang chuyện học. Cha mẹ thấy con nghỉ học nhưng kiếm được tiền nên “lơ”, mặc cho “lũ nhỏ” muốn làm gì thì làm. Chỉ đến khi chính quyền, thầy cô giáo tìm đến nhà thì mới gãi đầu gãi tai: “Ồ… thầy! Tụi nó không muốn đến trường, lũ tui biết làm sao bây giờ?”. Đây là câu nói thường trực của nhiều phụ huynh lúc những người làm công tác vận động học sinh trở lại lớp đến “gõ cửa”. Hiếm thấy nơi nào mà việc thuyết phục các em học hành lại khó khăn như ở nơi này. Ở trường, nếu nhắc nhở nhiều hoặc gắt gỏng khi học sinh mắc lỗi, các em lập tức rời lớp  ngay. Giáo viên lại phải đến từng nhà để năn nỉ. Nhưng khổ một nỗi, ban ngày các em ngủ, còn ban đêm thì đi lặn, đi lưới… Khổ nhất vẫn là các thầy cô giáo, dầu có thế nào đi chăng nữa vẫn phải kiên trì vận động, thuyết phục. Bởi nếu học sinh bỏ học thì coi như thi đua của giáo viên “đi đứt”. Nắm được chỗ yếu này nên có không ít phụ huynh chủ quan và suy nghĩ tiêu cực: “Không thấy học trò, thầy cô giáo sẽ đến đón  ra lớp. Không học chính quy thì cũng vào các lớp phổ cập. Mà học phổ cập thì khỏi phải đóng học phí, khỏi lo sách vở, sướng hơn nhiều!”.

 

Có những câu chuyện dở khóc dở cười được nhiều người nhắc đến. Đó là, Hiệu trưởng Đỗ Nhuận và Phó Chủ tịch xã Xuân Bình Trần Thanh Phong đến nhà ông Mai Văn Hổ để vận động 2 đứa con ông trở lại lớp. Đợi cả buổi mà chẳng gặp được học trò, thầy Nhuận và ông Phong rất sốt ruột. Khi nghe tiếng chân của 2 đứa  đi về ngoài ngõ, thầy Nhuận hồ hởi ra đón. Vừa nhìn thấy bóng dáng thầy, 2 đứa trẻ chỉ kịp thốt “Ồ… thầy!” rồi “dông” mất!. Thầy hiệu trưởng và ông Phó Chủ tịch xã ngậm ngùi, lặng lẽ ra về. Liệu có mấy người hiểu tâm trạng của họ trong khoảnh khắc ấy?

 

NỖI LO TỤT “CHUẨN”

 

Năm 2003, Xuân Bình là một trong những xã đầu tiên của huyện Sông Cầu đạt chuẩn phổ cập giáo dục THCS. Có được kết quả này, theo thầy Nhuận, là nhờ tỷ lệ học sinh bỏ học giữa chừng không đáng kể. Năm học này, tỷ lệ học sinh bỏ học có sự đột biến và tăng mạnh ở làng ven đầm, ngoài lý do ham cái lợi trước mắt, còn một nguyên nhân khác là điều kiện đi lại không thuận lợi. Lâu nay, học sinh 2 thôn Thọ Lộc, Diêm Trường được vào học cấp 2 ở trường cấp 2 – 3 Phan Chu Trinh (xã Xuân Lộc) sát bên cạnh. Từ năm học 2004 – 2005, do Trường Phan Chu Trinh quá tải, không còn đủ phòng học cho cấp 2 nên con em làng này  phải về học tập trung tại Trường THCS Triệu Thị Trinh ở trung tâm xã. Vậy là con đường đến trường của bọn trẻ từ vài trăm mét “giãn” ra đến 6 – 8 cây số. Học sinh của làng ven đầm đến trường thưa dần. Trưởng thôn Diêm Trường Nguyễn Văn Thìn cho biết: “Bọn trẻ gần đây  nghỉ học nhiều, ngoài ham cái lợi về tiền bạc, một phần là do đi học xa, cha mẹ không kiểm soát nổi. Tôi có đứa con đang theo học lớp 7, hàng ngày phải vượt 7 – 8 cây số để đến trường nên nó cứ đòi nghỉ. Tôi là trưởng thôn mà cho con nghỉ học thì nói ai nghe, nên phải chịu khó đưa đón chứ không nó cũng nghỉ rồi”.

 

Làng ven đầm có 627 hộ dân. Bình quân  mỗi hộ có đến 4 – 5 người trong độ tuổi đến trường. Vậy mà, tìm được người tốt nghiệp đại học khó như “mò kim đáy biển”. Số trẻ học cấp 2 ở đây chưa đến 230 em, trong đó có gần 20% đã bỏ học giữa chừng.

Với tỷ lệ học sinh bỏ học cao như hiện nay, nguy cơ tụt “chuẩn” đang từng ngày đe doạ sự phát triển giáo dục của cả xã. Để khắc phục tình trạng này, chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể và trường đã mở chiến dịch kêu gọi  học sinh trở lại lớp. Thế nhưng cho đến nay, trong số học sinh bỏ học, mới chỉ có 2 em hưởng ứng. Tình hình này buộc xã phải mở lại các lớp phổ cập giáo dục THCS. Tuy nhiên, thực tế việc dạy phổ cập THCS không hề dễ dàng như bậc tiểu học. Muốn mở một lớp phổ cập phải có ít nhất 10 học sinh, phải có giáo viên dạy cấp THCS để cung cấp kiến thức chuyên môn chứ không đơn giản như là dạy cho người chưa biết chữ. Mặt khác, các đối tượng bỏ học ven đầm “đêm làm, ngày ngủ”,  giáo viên rảnh vào ban đêm thì các em lại bận. Còn ban ngày, giáo viên phải dạy chính khoá. Mặt khác, Trường Triệu Thị Trinh không còn phòng học nào trống để bố trí cho lớp phổ cập.

 

Năm học sắp kết thúc, lớp phổ cập cho các đối tượng nghỉ học giữa chừng vẫn chưa khởi động được, trong khi số học sinh bỏ học tăng dần. Nhà trường và chính quyền xã  đang xây dựng kế hoạch mở lớp học phổ cập tại gia và theo cụm dân cư. Cách làm này có thể thu hút được các đối tượng ra lớp, song chỉ là tạm thời, mang tính chắp vá. Rõ ràng, để hạn chế tình trạng phổ cập chồng phổ cập và nguy cơ tụt “chuẩn”, vấn đề cốt yếu là cần phải duy trì các chỉ số của bậc học phổ thông. Nếu hiệu quả chu kỳ đào tạo cũng như tỷ lệ huy động trẻ ra lớp thấp thì không biết đến bao giờ mới chấm dứt việc mở lớp phổ cập; quá trình nỗ lực đưa cái chữ về vùng ven đầm sẽ bị phá sản! Trình độ dân trí thấp, vùng ven đầm sẽ khó thoát khỏi tình trạng “đói” kiến thức. Và cuộc chiến chống “giặc dốt” sẽ kéo theo nhiều vấn đề khác nữa trong cuộc sống vốn luôn nhiều nỗi lo.

 

THÚY HẰNG