Ai cũng biết cá ngừ đại dương đã thành đặc sản của Phú Yên và một vài tỉnh miền Trung. Nhưng chuyện săn loài cá này chắc không nhiều người biết. Chúng tôi quyết định một lần tham gia câu cá ngừ đại dương. Sau một thời gian “năn nỉ ỉ ôi”, tôi được thuyền trưởng tàu đánh bắt xa bờ PY1289 (thôn Đông Tác, huyện Đông Hòa) đồng ý cho “ngao du” một chuyến “dò bụng biển”.
Trên tàu, ngoài thuyền trưởng khá trẻ tuổi tên Thắng còn có 10 ngư dân đi bạn khác, đa số ở quãng 20 đến 35 tuổi, đen đúa, bắp thịt cuồn cuộn. Vì là “thành viên đặc biệt”, được thuyền trưởng Thắng dặn dò kỹ lưỡng, trước khi lên tàu, tôi đã mở lọ thuốc chống say sóng làm luôn hai viên. Vậy mà, khi tàu mới vừa rời bến, những con sóng bạc đầu mùa khiến con tàu 90 mã lực trồi lên dập xuống, quật ngã tôi dúi dụi. Chưa bao giờ trong đời tôi nếm phải một cơn say đặc biệt như vậy: Phải thốc tháo những gì có trong bụng, đến cả mật xanh mật vàng... cùng một cảm giác ngầy ngật không thể tả. Sau khi chụp gần hết cuộn phim về cảnh các thủy thủ bủa lưới đánh cá làm mồi câu, tôi “chết” luôn trong những giấc ngủ nửa miên man nửa vật vờ...
Đánh bắt cá chuồn làm mồi câu cá ngừ Đại dương - Ảnh: Xuân Trường
NGHỀ CÂU “BÒ GÙ”
Phải mất gần hai ngày hai đêm “nằm quẹp”, tôi mới bắt đầu ngồi dậy được và húp được chút cháo nóng nấu với cá tươi vừa bắt được. Anh Thắng cho biết tàu đang ở cách bờ hơn 200 hải lý. Mọi người bắt đầu công việc đánh bắt thường lệ. Một giàn câu dài chừng 20 km với khoảng 600 -700 lưỡi câu lớn cột đều trên sợi triên chính, móc mồi là mực xà hoặc cá chuồn được thả xuống dọc đường tàu chạy. Việc thả câu xuống nước theo một lộ trình nhất định và rất bài bản: Người móc mồi chờ sẵn, người tròng phao, người quăng dây triên xuống biển... theo đường tàu chạy với vận tốc không phải nhỏ (chừng 20 hải lý/giờ). Bởi vậy, nếu lỡ một ai trong đó bị lưỡi câu móc vào người thì chỉ còn biết cách phải “bay” xuống biển!
Sau khoảng 3 giờ thực hiện, “vũ khí” của các thợ săn đã rải đều xuống lòng đại dương, trên mặt nước chỉ còn thấp thoáng những phao ganh trắng bạc. Tuyến, một thợ bạn 23 tuổi, nói: “Vài năm trước, mồi câu cá ngừ chủ yếu là cá chuồn đánh bắt được trên biển. Nhưng 2-3 năm nay, loại mồi bằng mực xà được cá ngừ thích hơn nên cá chuồn chỉ là món dự bị phòng khi không mua được lượng mực cần thiết”. Tuyến cũng cho biết loại mực này thường do các thợ câu của những tàu Quảng Ngãi bán lại ngay trên biển, tuy có tốn kém chút đỉnh nhưng bù lại thu hoạch được nhiều cá hơn. Công đoạn thả câu bắt đầu từ 13 giờ và kết thúc vào lúc sẩm tối mỗi ngày. Thời điểm kéo câu lên tàu vào tầm 23 giờ cho đến khi ánh bình minh bắt đầu ló dạng. Công việc đó được lặp đi lặp lại trong vòng gần 2 tuần lễ, thời điểm tàu lênh đênh giữa đại dương mênh mông, bốn bề chỉ có sóng nước... Xa xa, như tàu của chúng tôi, hàng trăm tàu khác từ Quảng Nam, Đà Nẵng, Bình Định, Khánh Hòa, Ninh Thuận... cũng đang “dàn trận” săn cá ngừ.
Trước ngày lên đường làm ngư phủ bất đắc dĩ trên chiếc tàu câu khơi này, chúng tôi đã may mắn tìm được nhân vật được coi là người phát hiện nghề câu cá ngừ đại dương ở Việt
Ông Liên nhớ lại: Năm 1994, trong một chuyến đi đánh lưới chuồn, lưới của ông đã dính giàn câu của một tàu Đài Loan. Khi gỡ lưới ra, tình cờ phát hiện những chú cá ngừ mắc câu, bèn cắt trộm một con để đem về nhà nghiên cứu. Mổ ra thấy cái lưỡi câu khổng lồ, trong bụng con cá ngừ còn nguyên những chú cá chuồn tươi rói. Với dân đi biển, đó là một kinh nghiệm đáng kể. Vậy là ông bàn cùng với thợ thuyền tìm cách sản xuất giàn câu và lưỡi câu giống như của tàu Đài Loan. Đợt đi đánh thử đầu tiên cách bờ gần 10 hải lý, chỉ trong vài ngày, tàu ông đã săn được gần chục chú cá ngừ. Sau này, dần dần ngư dân nhiều nơi Khánh Hòa, Bình Định, Quảng Nam, Quảng Ngãi... học hỏi kinh nghiệm, hình thành nghề câu cá ngừ đại dương ở nước mình.
NGHỀ NGUY HIỂM
Trở lại với chiếc tàu của chúng tôi. Quãng thời gian rảnh rỗi giữa thả câu và kéo câu là lúc các thủy thủ neo tàu nghỉ ngơi. Nói là “nghỉ ngơi” nhưng phần lớn họ tập trung lại, khi thì trong khoang lái, khi ngoài boong, kéo can rượu đế mang theo sẵn, làm vài món mồi bằng cá tươi, nướng chút bánh tráng để lai rai. Còn chúng tôi khai thác những câu chuyện buồn vui trong nghề săn cá ngừ đại dương.
Mấy anh em thợ bạn tiết lộ với chúng tôi rằng móc mồi, thả câu là một chuyện, còn công đoạn để bắt cá ngừ lên tàu quả là chuyện thú vị và lắm nguy hiểm. Thường thì trong tàu phải có một người chuyên làm công việc lừa cá mỗi khi cá cắn câu. Người lừa cá phải khéo léo nhuần nhuyễn từng công đoạn, biết nhu và cương như người nghệ sĩ chơi vĩ cầm, nhu cương đúng lúc hợp lý từng chi tiết. Nếu lỡ trượt mất cá thì coi như mất vài triệu bạc, tiếc rẻ vô cùng, công sức coi như bỏ biển. Người “nghệ sĩ” chuyên để lừa cá ngừ trên tàu chúng tôi là Nguyễn Đình Hải, được gọi là Hải Miên bởi anh từng đi làm thuê ở Campuchia. Anh kể lại một câu chuyện mà theo lời anh là không thể nào quên. “Năm 2003, tôi đi bạn cho một tàu câu ở phường 6. Bữa đó một chú cá thuộc loại lớn (khoảng 80 kg), vừa cắn trúng câu nên còn rất khỏe. Nó quẫy mạnh làm sợi dây câu quấn vào người tôi căng ra. Tôi bị lôi văng khỏi tàu, tuột xuống biển giữa đêm tối. “Vật lộn” chừng 5 phút thì cả cá và người cùng nổi lên mặt nước. Tôi kiệt sức vì ngợp thở. Lúc đó, anh em trên tàu soi đèn xuống thấy được chạy tới cứu kịp. Nhưng con cá thì không, nó đã được kéo lên, đưa vào khoang muối đá cùng với hàng chục đồng loại đã nằm sẵn trong đó.
Cá ngừ Đại dương về bến - Ảnh: Nguyên Lưu
Câu chuyện Hải Miên kể chỉ là một ví dụ, nghề câu cá ngừ còn nhiều nguy hiểm khác xảy ra bất cứ lúc nào. Việc lưỡi câu móc vào thân thể, tay chân tét thịt rớm máu là chuyện thường tình. Chỉ có những con người “sắt thép” mới chịu đựng sự đau đớn đó. Anh Bút, một thợ bạn khác, kể cho chúng tôi nghe nhiều chuyện về việc các thủy thủ phải xuống thúng nhỏ câu mồi khi không mua được mực. “Thúng nhỏ không động cơ, gặp gió là trôi lạc và có khi đi vĩnh viễn! Bạn tôi là Nguyễn Huy Đơn ở làng Đông Tác, tháng 10 năm ngoái đã mãi mãi không về vì rớt xuống biển vào buổi tối mà không ai phát hiện” - anh Bút bùi ngùi nhấc chén rượu trắng uống cạn sau khi kể câu chuyện buồn của nghề nghiệp.
Còn nhiều nguy hiểm lắm trong nghề câu cá ngừ đại dương. Ngày
Ông Tám bùi ngùi kể lại: “Tôi là thuyền trưởng, nhưng hôm đó do buồn ngủ đành giao tay lái lại cho một thuyền viên khác rồi chợp mắt một chút. Nhưng không ngờ...” . Chỉ trong chốc lát ông Tám trắng tay. Tai nạn giữa biển là chuyện khó lường trước được, và những con người ăn sóng nói gió phải chấp nhận chuyện sinh nghề tử nghiệp. Năm 2005 có lẽ là năm có nhiều vụ tai nạn trên biển nhất đối với những người câu cá ngừ đại dương Phú Yên: Chỉ trong vòng 10 ngày đầu năm 2005, đã có đến 9 tàu câu cá ngừ đại dương của bị nạn giữa khơi. Chiếc hỏng máy trôi dạt tự do, chiếc bị tàu khác tông phải chìm giữa đại dương, chiếc thì đánh bắt đầy khoang trên đường trở về bị phá nước... Đó là số vụ tàu câu khơi bị nạn nhiều nhất từ trước đến nay ở tỉnh này. Ông Nguyễn Chính Trọng, một trong những thuyền trưởng của một chiếc tàu bị nạn, nhớ lại: “Tôi đi biển đã mấy chục năm nay, chưa bao giờ quên được chuyến đi kinh hoàng đêm
KÉO CÂU
Theo lộ trình, tàu anh Thắng cũng bắt đầu kéo câu trở lại. Chúng tôi chỉ được cho phép ngồi trong ca-bin theo dõi vì “không phận sự thì miễn vào”. “Stop! Ống lút nhé! (phao gắn vào dây câu) - Giọng anh Thắng vang lên. Nét mặt thuyền trưởng Thắng dãn ra và cũng rất căng thẳng. Phía trước, những người bạn cũng bước vào vị trí của mình. Người gắn dây vào ròng rọc, người thì cầm cần câu táp đứng ra sát mạn tàu (một loại cần câu bằng gỗ rất cứng), người thì mở hầm đá lạnh chuẩn bị... Duy nhất có một người cầm dây câu lừa cá. Đó là anh Hải Miên. Như người nghệ sĩ, anh Hải cầm dây câu căng như dây đàn, vừa nhu vừa cương mỗi khi cá kéo chạy ra xa. Độ chừng 15 phút sau chú cá đã mệt thì được kéo sát lại mạn thuyền. Thế là “phập”! Người câu bằng cần câu táp đã móc trúng đầu chú cá, dây ròng rọc đã gắn sẵn, thế là cả gần 10 con người xúm lại hì hục lôi lên. Chú cá bị đập vào đầu cho chết, sau đó thì treo lên cho ra hết máu, mổ bụng làm sạch ruột và cho vào hầm lạnh ngay tức khắc. Theo anh Thắng, công đoạn từ lúc bắt cá đến lúc ướp lạnh phải theo trình tự nhất định, nếu không thì sản phẩm bằng công sức nước mắt của mình coi như bỏ không. Cá ngừ đại dương xuất khẩu đạt chuẩn là cá còn sống, thịt đỏ hồng, bởi vậy khi cá lên tàu là phải thao tác nhanh nhạy các công đoạn sơ chế và đưa vào hầm lạnh ngay. Cũng theo anh Thắng, người móc cá cũng rất quan trọng, chỉ được móc ngay phần đầu của cá, nếu móc trật ra ngoài thân thì sản phẩm đó cũng trở thành công cốc...
TIẾP TỤC RA KHƠI
Nhưng nói gì thì nói, nghề câu cá ngừ đại dương vẫn là một nghề đem lại sự giàu có nhanh chóng cho ngư dân. Mỗi chuyến ra khơi như vậy, nếu trúng lớn, mỗi tàu có thể kiếm lãi hàng chục triệu đồng, trong đó, thợ bạn được chia trung bình 2 -5 triệu đồng/chuyến đi. Năm 2005, ngư dân toàn tỉnh câu được hơn 5.040 tấn cá ngừ, đạt kỷ lục cả nước. Còn trong những ngày đầu năm này, sản lượng cá ngừ mà dân Phú Yên đánh bắt được đã đạt con số gần 1.190 tấn, báo hiệu thêm một mùa đánh bắt bội thu. Ngày chúng tôi còn lênh đênh trên biển cũng là ngày mà hàng chục chiếc tàu ngư dân phường 6, Đông Tác, Tiên Châu, Dân Phước ào ào cập bến sau đợt săn trúng đậm cá ngừ.
*
* *
Sau gần nửa tháng dập dềnh sóng nước, cuối cùng chiếc tàu của chúng tôi cũng về bến an toàn. Ai cũng hớn hở bởi tàu đã bội thu với khoảng 20 chú cá ngừ, sản lượng cân được gần 2 tấn. Anh Thắng cho biết nếu trừ hết mọi chi phí thì cũng còn lãi ròng gần 70 triệu đồng. Chúng tôi cũng vui lây niềm vui của họ, dù mình... xơ xác!
Phóng sự của NGUYỄN THẠNH – THANH NGUYÊN
