Đầu tháng 2/1954, Bộ Chỉ huy chiến dịch Đông-Xuân-Hè 1953-1954 ra quyết định rút đại đội 4, tiểu đoàn 19 thuộc trung đoàn 108, đại đội 10 tiểu đoàn 49 Tỉnh đội Quảng Nam; đại đội 389 của Tỉnh đội Phú Yên, đổi thành phiên hiệu mới: Đại đội 1, đại đội 2, đại đội 3 để thành lập tiểu đoàn chủ lực 375 thuộc Tỉnh đội Phú Yên do đồng chí Phạm Dưng làm tiểu đoàn trưởng.
Sáng ngày 25/2/1954, nhận được quyết định thành lập tiểu đoàn 375, ngay đêm hôm đó đồng chí Phạm Dưng, tiểu đoàn trưởng quyết định đưa đại đội 1 và đại đội 2 từ Ba Tơ miền Tây Quảng Ngãi hành quân cấp tốc suốt ngày đêm về Phú Yên.
Đồng chí Phạm Dưng trực tiếp chỉ huy hai đại đội băng rừng, lội suối, tìm đường tắt xuyên Bình Định - Vân Canh - Cây Vừng - Xuân Quang tránh La Hai về Xuân Sơn để liên lạc với Tỉnh đội Phú Yên.
Cuộc hành quân vô cùng gian khổ. Chiều tối ngày 6/3/1954, đại đội 1 và đại đội 2 tiểu đoàn 375 vừa đến nam Xuân Sơn. Chưa kịp liên lạc với Tỉnh đội Phú Yên thì trinh sát của tiểu đoàn nhận được tin sáng ngày mai 7/3/1954 có đoàn xe địch chở một đại đội lính Âu - Phi và quân dụng từ thị xã Tuy Hòa ra La Hai.
Sau khi xác minh lại nguồn tin trên, đồng chí Phạm Dưng quyết định bố trí trận địa tiêu diệt ngay đoàn xe địch, rồi liên lạc với Tỉnh đội sau. Đường 6 từ Chí Thạnh đi La Hai, Ban chỉ huy tiểu đoàn rất quen thuộc. Vùng này đại đội 1, đại đội 2 đã từng tựu quân, luyện quân qua nhiều lần chỉnh huấn, do đó chẳng những họ am tường về địa hình, địa thế, mà còn được nhân dân ở Tuy An, Đồng Xuân coi như con em trong gia đình.
Ban chỉ huy tiểu đoàn tổ chức cuộc họp mở rộng có cán bộ từ trung đội trưởng trở lên, bàn kế hoạch tác chiến quyết tâm tiêu diệt đoàn xe 26 chiếc và đại đội lính Âu - Phi để làm quà mừng Tỉnh ủy, Tỉnh đội Phú Yên và lập chiến công chào mừng ngày thành lập tiểu đoàn. Cuộc họp nhất trí chọn đoạn đường 6 thuộc xóm Bàu Vườn - Đầm Súng (từ đây gọi là Bàu Súng), phía tây ga Phong Niên, xã An Định gần giáp với xã Xuân Sơn làm trận địa phục kích tiêu diệt đoàn xe địch.
Sau khi hình dung được thế trận, Ban chỉ huy tiểu đoàn tổ chức cho hai đại đội tiếp tục hành quân về Bàu Súng. Để giữ bí mật, đơn vị đi theo đường sắt, đến xóm Bàu Súng đã 22 giờ đêm ngày 6/3/1954. Nhân dân ở đây trông chờ đã lâu, nay thấy bộ đội về, họ hân hoan ra tận đường sắt để đón. Gặp lại đơn vị quen thân, người dân trong xóm rộn ràng lo cơm, nước cho bộ đội. Chi hội phụ nữ thôn tiếp xúc với Ban chỉ huy tiểu đoàn. Đồng chí Phạm Dưng đề nghị đồng bào cho thêm mỗi chiến sĩ hai vắt cơm, để sáng hôm sau đơn vị hành quân sớm.
Trong lúc bà con lo cơm nước, các chiến sĩ nghỉ cho lại sức. Ban chỉ huy tiểu đoàn tổ chức cho cán bộ từ tiểu đội trưởng trở lên bí mật đi khảo sát, bố trí trận địa. Mọi người đều thông suốt kế hoạch tác chiến và nhận nhiệm vụ của mình. Cả hai đại đội giữ bí mật, ém quân sau mỏm đồi, từng tiểu đội vào đội hình cảnh giới và sẵn sàng đánh địch.
4 giờ 30 phút sáng 7/3/1954, toàn tiểu đoàn nghe phổ biến bổ sung mệnh lệnh chiến đấu. Từng tiểu đội phổ biến nhiệm vụ tác chiến của mình rất cặn kẽ.
Khoảng 11 giờ trưa ngày 7/3/1954, một đại đội lính ngụy đi tuần tra từ Chí Thạnh lên La Hai, lùng sục hai bên đường 6 xem có du kích đặt mìn hay không, có cả máy bay Moral bay thấp quan sát. Chúng lùng sục đến xóm Bàu Súng thì bị nhân dân lừa, đón tiếp vui vẻ. Chúng nó cho rằng bà con đã quy thuận nên không lùng sục vào sâu.
Đội tuần tra quân ngụy vừa đi khỏi xóm Bàu Súng khoảng 500m, đồng chí Phạm Dưng ra lệnh, hai đại đội bí mật, nhanh chóng chiếm lĩnh trận địa… Toàn trận địa im lặng chờ giặc.
Hai chiếc xe Jeep đi cảnh giới xuất hiện từ xa. Cả trận địa vẫn lặng lẽ chờ đợi. Hai chiếc xe Jeep đi qua khỏi chừng 200m, thì đoàn xe cơ giới xuất hiện. Mỗi chiếc đi cách nhau khoảng 15m. Thùng xe trần, bọc thép. Bọn lính Âu - Phi đội mũ sắt, ngồi sát nhau thành hai hàng dọc theo thùng xe. Chiếc xe đi đầu có gắn khẩu đại liên. Gần cuối đoàn xe có 4 chiếc xe phủ bạt kín, có lẽ đó là xe chở quân dụng. Đi sau cùng là 3 chiếc xe chở đầy lính Âu-Phi. Chiếc xe cuối cùng có gắn khẩu đại liên hộ tống.
Cả đoàn xe đi thẳng vào trận địa phục kích. Tiểu đoàn trưởng Phạm Dưng hạ lệnh nổ súng. Tiếng bọc phá nổ dữ dội rung chuyển cả núi đồi. Hai khẩu Bazoka đồng loạt nhả đạn, làm hai chiếc xe đi đầu bốc cháy. Cả đoàn xe đùn lại. Bọn giặc trên xe vô cùng hốt hoảng, luống cuống chụp lấy vũ khí. Ngay lúc đó hàng loạt lựu đạn từ trên đường sắt cao hơn 3m tung xuống. Quả nổ ngay trong thùng xe, quả nổ ngay trên mặt đường. Từng hàng tiểu liên Tom xông nhả đạn. Đặc biệt khẩu Răm Lơ 2 nòng bố trí trên đồi cao gầm lên, tạo thành lưới lửa bao trùm cả trận địa. Những khẩu súng trường Mas lắp lưỡi lê sáng loáng chờ lệnh xung phong. Tiếng súng, tiếng lựu đạn vừa dứt đã vang lên tiếng thét xung phong. Bộ đội ta từ trên đường sắt lao thẳng xuống quân giặc. Những tên còn sống sót ném vũ khí giơ tay xin hàng.
Đồng bào xóm Bàu Súng, thôn Phong Niên, du kích hai xã Xuân Sơn, An Định vui mừng chiến thắng và cùng cán bộ, chiến sĩ tiểu đoàn 375 thu dọn chiến lợi phẩm, vũ khí, quân dụng, áp giải tù binh về căn cứ. Trên trận địa chỉ còn lại các xác chết và 26 chiếc xe đang bốc cháy.
Bộ Tư lệnh Liên khu 5 vô cùng phấn khởi đã điện khen ngợi quân và dân tỉnh Phú Yên.
Chiều ngày 7/3/1954, tại xã An Định, đại đội 389 của Tỉnh đội Phú Yên đã sáp nhập thành đại đội 3 tiểu đoàn 375. Ba đơn vị ở ba tỉnh khác nhau, chưa hề quen biết nhau nhưng khi hợp thành tiểu đoàn 375, dưới sự chỉ huy của tiểu đoàn trưởng Phạm Dưng, cán bộ và chiến sĩ đoàn kết thương yêu nhau như anh em ruột thịt, quyết tâm tiếp tục chiến đấu và chiến thắng.
* * *
Đồng chí Phạm Dưng sinh ngày 12/5/1925 tại Phước Thuận (nay là xã Bình Chương, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi). Đồng chí tham gia cách mạng từ tháng 3/1944, là tiểu đội trưởng Đội du kích Ba Tơ (tiền thân của lực lượng vũ trang Liên khu 5), được kết nạp Đảng vào tháng 3/1946.
Tháng 9/1956, trước yêu cầu của công tác xây dựng lực lượng không quân của Quân đội nhân dân Việt Nam, đồng chí được cử đi học lái máy bay phản lực tại Trường Không quân số 3 ở Liễu Châu (Trung Quốc). Đến tháng 9/1959, tốt nghiệp ra trường, về nước, đồng chí mang quân hàm thiếu tá, được bổ nhiệm làm đoàn trưởng đoàn tiêm kích số 1 thuộc Cục không quân. Tháng 6/1961, đồng chí được bổ nhiệm làm Trung đoàn trưởng Trung đoàn 919 Không quân. Tháng 3/1964, đồng chí trở thành Hiệu trưởng trường không quân Việt Nam. Tháng 6/1967, đồng chí được điều về làm Tham mưu phó Bộ Tư lệnh không quân.
Sau khi thống nhất đất nước, trước yêu cầu phát triển của quân chủng không quân, tháng 6/1975, đồng chí được điều về làm Phó Hiệu trưởng Trường Sĩ quan không quân. Tháng 9/1980, đồng chí được bổ nhiệm chức Phó Tham mưu trưởng Quân chủng không quân và được thăng quân hàm cấp Đại tác.
Tháng 6/1987, do tuổi cao, sức khỏe giảm sút, đồng chí nghỉ hưu tại thành phố Nha Trang.
Vào hồi 14 giờ 30 phút ngày 3/8/2007 đồng chí đã từ trần, hưởng thọ 83 tuổi. Người viết bài này là chiến sĩ của tiểu đoàn 375, bỏ học lên đường nhập ngũ đầu năm 1954 và vinh dự được biên chế vào đại đội 1 tiểu đoàn 375 tham gia một số trận trong chiến dịch Át Lăng năm 1954, dưới sự chỉ huy của tiểu đoàn trưởng Phạm Dưng.
Xin kể lại trận đánh đầu tiên và tiêu biểu của tiểu đoàn 375 xóm Bàu Vườn - Đầm Súng dưới sự chỉ huy tài giỏi của tiểu đoàn trưởng Phạm Dưng. Đây là nén hương lòng dâng lên và tiễn biệt người thủ trưởng cũ của mình về nơi an nghỉ cuối cùng.
TÔ PHƯƠNG
