Vào những ngày tháng 3 lịch sử năm 1975, trên chiến trường Phú Yên khí thế cách mạng sục sôi cùng với tình hình chung cả nước. Nhiều tin vui chiến thắng dồn dập từ chiến trường trọng điểm Quân khu vọng về. Bộ chỉ huy tiền phương tỉnh nhà khẩn trương họp bàn vạch kế hoạch tái chiếm, hiệp đồng chiến đấu chọn thời cơ giành thắng lợi huy hoàng vào ngày 1/4/1975, giải phóng toàn tỉnh Phú Yên.

Chiếc máy bay trực thăng của địch, được ta thu sau ngày giải phóng Phú Yên đang trưng bày tại Bảo tàng Phú Yên - Ảnh: H.ANH

Thời điểm này ở Phú Yên có đến 13.000 tên địch nằm trong 10 tiểu đoàn địa phương quân vào bảo an, 10 đại đội biệt lập bố trí rải rác trên các huyện khắp toàn tỉnh; nhất là đặt hàng chục chốt điểm dọc đường 5. Ngoài ra còn có trọng pháo, xe quân sự các loại, có không quân yểm trợ. Về phía ta có 4 tiểu đoàn chủ lực tỉnh, 5 đại đội đặc công, 6 đại đội địa phương huyện và 1 số lực lượng du kích. Nhìn về tương quan lực lượng, quân địch có quân số gấp 2 lần nhưng tinh thần chiến đấu của chúng sa sút, ngày càng hoang mang dao động.

Phối hợp với chiến trường trọng điểm, từ ngày 11-25/3, quân dân Phú Yên đồng loạt nổi dậy và tiến công khắp các huyện trong tỉnh. Các đơn vị chủ lực Tiểu đoàn 6, Tiểu đoàn 13, Tiểu đoàn 9, 189 và các đại đội đặc công, phối hợp với các đại đội địa phương huyện và lực lượng du kích đánh tiêu diệt nhiều cứ điểm, chốt điểm dọc đường 5 và đánh lui các đợt phản kích của địch ở thị xã, bắt nhiều tù binh, thu nhiều vũ khí.

Trưa 19/3, hơn 2 vạn quân ngụy, 2.000 xe quân sự các loại từ Tây Nguyên theo đường số 7, vượt sông Ba qua đường số 5 để về co cụm giữ vùng đồng bằng. Qua 21 ngày đêm chiến đấu, quân dân Phú Yên phối hợp với đơn vị chủ lực tiêu diệt và bắt sống gần hết đạo quân Tây Nguyên, quét sạch quân địch ở đường 5, giải phóng 3 huyện miền tây Phú Yên, thu nhiều vũ khí, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh.

Thừa thắng, quân ta áp sát TX Tuy Hòa, siết chặt vòng vây. Sở chỉ huy tiền phương Phú Yên nhận được lệnh của Quân khu phối hợp với Sư đoàn 320 giải phóng TX Tuy Hòa và tỉnh Phú Yên. Thời điểm này các huyện Tuy An, Đồng Xuân, Sông Cầu đã giải phóng tạo nhiều thuận lợi bổ sung nhân tài vật lực cho cuộc tổng tiến công sắp đến và tin vui chiến thắng Thừa Thiên, Quảng Nam, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Bình Định giải phóng, quân địch ở thị xã kể cả tàn quân Tây Nguyên càng hoang mang cực độ.

Đúng 5g sáng 1/4/1975, cuộc tiến công giải phóng TX Tuy Hòa bắt đầu. Pháo 105 ly, cối 120 ly của ta pháo kích làm tê liệt trận địa pháo địch, Tiểu đoàn 189 phóng hỏa tiễn H12 trúng dinh Tỉnh trưởng làm rung chuyển cả TX Tuy Hòa. Cùng lúc xe tăng của ta chi viện, Trung đoàn 2, Sư đoàn 320 đánh chiếm cầu Ông Chừ, cầu Đà Rằng, Nhạn Tháp rồi phát triển đánh chiếm ngã 5, xóm Đạo, sân bay dã chiến, Ty Ngân khố. Trung đoàn 1 cùng Đại đội Quyết Thắng thị xã đánh chiếm Tỉnh đường, Ty Cảnh sát, Trung đoàn bộ 47 ngụy và tiếp tục đánh chiếm Gò Đá, Chóp Chài. Cờ đỏ sao vàng và cờ Mặt trận giải phóng tung bay khắp thị xã.

Phối hợp với đơn vị bạn, Tiểu đoàn 96, Tiểu đoàn 13, Tiểu đoàn 189, Tiểu đoàn 9 và các đại đội đặc công phối hợp với Trung đoàn 3 diệt các chốt điểm quanh thị xã cắt đứt địch ở Phú Lâm, cầu Bàn Thạch, đèo Cả làm cho hàng trăm xe của địch chạy hỗn loạn. Ta đánh chiếm sân bay Đông Tác, giải phóng Phú Lâm và các xã nam TX Tuy Hòa, bắn cháy nhiều xe, bắt nhiều tù binh. Quân ta pháo kích ở Tỉnh đường, làm hỏng chiếc máy bay trực thăng nên bọn sĩ quan cao cấp trong đó có chuẩn tướng Trần Văn Cẩm, phải cải trang thành thường dân vượt sông Đà Rằng chạy trốn, bị quân dân Hòa Hiệp bắt sống.

Đúng 11 giờ trưa 1/4/1975, quân dân Phú Yên phối hợp với đơn vị chủ lực tiến công quyết liệt nổi dậy đều khắp tiêu diệt và làm tan rã toàn bộ quân địch; trong đó bắt sống 34.560 tên, tiêu diệt nhiều sinh lực địch và thu hồi nhiều phương tiện chiến tranh, giải phóng TX Tuy Hòa và toàn tỉnh Phú Yên.

Quân dân phấn khởi tin tưởng cùng nhau đoàn kết hòa hợp dân tộc, xây dựng chính quyền bảo vệ vùng giải phóng, góp sức cùng cả nước giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước ngày 30/4/1975 như ước nguyện của Bác Hồ trước lúc đi xa.

TRẦN DOÃN PHU