2.Thờ Thành hoàng, thờ Tiền hiền-Hậu hiền
Thành hoàng ở Phụng Các được thờ tại đình làng. Vì theo quan niệm của nhân dân, làng có Thành hoàng mới tạo được thế đứng, người dân mới gắn bó với cộng đồng. Làng không có Thành hoàng chẳng khác nào những viên gạch rời rạc, như cánh lục bình trôi sông, như đám lưu dân tập thể. Thành hoàng được thờ ở Phụng Các là Lương Văn Chánh, thần ThiênY-A-Na, Bạch mã Thái Giám. Thành hoàng có chức năng bảo trợ công việc làm ăn, bảo vệ cuộc sống và phát triển của cộng đồng. Do đó, sắc phong ban tặng các thần thường ghi là: Bảo an chính trực, hựu thiện, đôn ngưng, tỉnh hậu, dực bảo trung hưng, bổn thổ thành hoàng, trung (thượng, hạ) đẳng thần; hoặc mang thần hiệu: lợi vật, kiện thuận, hòa thủ, đôn ngưng, tỉ quốc hộ dân…
Nhà thờ Tiền hiền ở làng cổ Phụng Các - Ảnh: NHẬT KIM
Tiền hiền là những người có công quy dân lập làng. Xưa kia muốn lập làng phải mộ dân đi khai hoang rồi nộp đơn chờ quan trên khám xét và đợi triều đình quyết định. Vùng đất mới còn hoang dã, lắm hiểm nguy, bệnh tật, do đó người đi đầu phải là người đảm lược, bền chí, có uy tín.
Hậu hiền là người tiếp nối sau Tiền hiền, bỏ công hay góp của xây dựng các công trình phúc lợi đầu tiên như đình, chùa, miếu, hoặc làm cầu, đắp đường, lập chợ… làm cho làng xóm hưng thịnh.
Có nhiều danh xưng khác nhau: Tiền hiền khai khẩn, Hậu hiền khai cơ (tiền hiền có công quy dân lập làng, Hậu hiền có công xây dựng các công trình phúc lợi); Tiền hiền khai khẩn, Hậu hiền khai canh (Tiền hiền có công quy dân lập làng, Hậu hiền có công giúp dân khai hoang mở ruộng); Tiền hiền khai khẩn, Hậu hiền khai khẩn (Tiền hiền có công quy dân lập làng nhưng làng ấy bị xiêu tán, Hậu hiền đến sau phải quy dân lập làng mới trên cơ sở làng cũ).
Tại đình làng, các vị Tiền hiền, Hậu hiền được thờ tự và tế hàng năm mỗi khi làng cúng đình hay mở hội. Đình làng Phụng Các (sau đổi là Phụng Tường) trước đó lập tại xóm Lẫm thôn Phụng Tường, đến khoảng những năm đầu thế kỷ XX dưới thời Lý trưởng Nguyễn Nên xảy ra việc đốt lẫm, đình, cưa Cầu Đá nên dời xuống Núi Sầm lập miếu thờ Tiền hiền. Hiện nay các vị Tiền hiền khai khẩn được thờ tự tại đây là Lương Văn Chánh, Phạm Quyền, Lê Thị Cửa… Miếu thờ Tiền hiền làng Phụng Tường có khắc một số câu đối ghi công đức các vị Tiền nhân:
- Hồng Đức thiên biên tồn sự nghiệp Phụng Tường miếu mạo đối sơn hà
-Vạn cổ anh linh phò bổn lý
Thiên thu chính khí duệ hương lân
Đình làng Long Tường lập ở xóm Đông Mỹ, thờ Tiền hiền là họ Lê, Hậu hiền là họ Bùi. Đình bị phá hoại trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Làng Phụng Nguyên có diện tích nhỏ hẹp và dân số ít nên không lập đình chỉ có miếu thờ Tiền hiền họ Nguyễn lập ở lý (xóm) Phước Nguyên, gần sông Bến Lội, thời kỳ chiến tranh miếu đổ nát, mới khôi phục những năm gần đây.
3.Lễ tá thổ (cúng đất)
Đây là tín ngưỡng phổ biến ở làng cổ Phụng Các thời kỳ trước 1945 và được duy trì cho đến nay. Lễ tá thổ hàng năm diễn ra vào ngày 18-3 (âm lịch). Vị thần được cúng tế để mượn đất (tá thổ) là Bà Chúa Ngung Man Nương- một vị thần của người Cham pa.
Theo quan niệm của người dân Phụng Các, khi người Việt đến cư trú lập làng ở đây thì thường bị ma quỷ quấy nhiễu, công việc làm ăn rất khó khăn. Muốn làm ăn yên ổn thì phải làm giấy thuê mướn, dâng nạp lễ vật cho vị thần, chủ sở hữu của cõi âm. Lễ tá thổ được thực hiện ở phạm vi gia đình và làng, xóm. Cả làng, xóm thì do nhà chức trách địa phương đảm nhận việc thuê mướn (tổ chức lễ cúng), còn trong phạm vi gia đình thì chủ nhà đứng ra cúng để mướn phần ruộng đất trong khuôn viên nhà của mình. Thời gian thuê mướn để canh tác do bên mướn đề nghị và được bên chủ cõi âm đồng ý thông qua trung gian là thầy phù thủy dưới hình thức xin keo, có khi người mướn yêu cầu 3 năm, 5 năm hoặc lâu hơn đến 20 năm, mãn hạn làm lại giấy tờ.
(Còn nữa)
TS.ĐÀO NHẬT KIM
