Đỉnh Đá Bia trong mây - Ảnh: NGỌC THẮNG

Trong sâu thẳm của tâm hồn và khi cảm xúc dâng trào, ai đó cũng có thể tạo nên những vần thơ, lời ca điệu múa hoặc những chuyện kể dân gian. Năm tháng trôi qua, những sáng tạo đó được các thế hệ kế tiếp nhau gọt giũa, sàng lọc để rồi trở thành những sáng tạo chung. Đó là những di sản văn hóa phi vật thể phong phú, đa dạng…

Trong kho tàng văn học từ truyền thống đến đương đại ở Phú Yên có không ít câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ, hò vè …đề cập đến nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội được thông qua hình ảnh đá. Đó là những địa danh núi, sông, đầm vịnh; hoặc là những kinh nghiệm để nhận biết thời tiết, kinh nghiệm miền sông nước, cũng có khi là những lời răn dạy cách đối nhân xử thế...

Văn hóa là lối sống, thế ứng xử với môi trường tự nhiên và môi sinh xã hội. Có thể dẫn chứng một số nội dung thuộc thể loại văn học dân gian địa phương còn được lưu truyền đến nay và những sáng tạo văn học nghệ thuật đương đại, để minh họa những sáng tạo lấy cảm xúc sáng tác từ những di sản đá tự nhiên hoặc những cảnh quan thiên nhiên đẹp, hùng vĩ.

+ Nội dung liên quan đến địa danh (núi, sông, gành, bãi, hòn…):

Anh hỏi em cột phướn ai trồng?

Đá Bia ai dựng, gành Rồng ai xây?

Hay

Mũi nạy có hòn Đá Bia / Bãi Nồm nằm trước dựa kề Vũng Rô.

Qua một câu ca dao cũng có thể giúp người ta hiểu được về nguồn gốc của địa danh và những tình cảm chứa đựng trong lời trêu cợt nhau:

Gành đá ăn cá bỏ đầu

Xóm Bầu thấy vậy xỏ xâu đem về…

Những lời trên nghe qua tưởng chừng họ chê bai, hạ thấp nhau, nhưng không phải vậy, đây là những lời tâm sự của những người thâm tình. Xóm Bàu và xóm gành Đá ngày trước đều thuộc thôn Mỹ Hòa, xã Hòa Thắng. Mương dẫn thủy và tỉnh lộ đã chia gành Đá, xóm Bàu ra làm hai xóm. Nhưng không vì thế mà chia cách tình cảm trai gái trong làng, họ chơi với nhau rất thân, từ chỗ thân tình mới có những câu ca dao chan chứa nỗi đồng cảm như vậy.

Sáng tác văn học dân gian còn phản ánh những hình ảnh rất đẹp của làng quê Phú Yên. Trong đó yếu tố núi, sông luôn hòa quyện, đan xen vào nhau, tạo nên bức tranh phong cảnh sơn thủy hữu tình làm đắm say lòng người. Ở đây cảnh quan thiên nhiên trở thành đối tượng phản ánh của văn học nghệ thuật với bao nỗi vương vấn trong tình cảm nhớ thương khôn nguôi:

Sông Bàn Thạch quanh co uốn khúc

Núi Đá Bia cao vút tầng mây

Sông kia núi nọ còn đây

Mà người non nước giờ đây phương nào

Ở một góc nhìn khác, dòng sông là tấm gương phản chiếu hiện thực, nhưng không bao giờ tách rời những hình ảnh thân quen đã trở thành biểu tượng của thiên nhiên, của văn hóa một vùng đất:

Sông Cầu, sông Cái, sông Ba

Vào sông Bàn Thạch lộng tòa Đá Bia.

(Còn nữa)

Thạc sĩ NGUYỄN HOÀI SƠN