- Cũng như các bộ đàn đá cùng nhóm, thang âm đàn đá Tuy An hình như được cấu tạo chủ yếu từ thang bội âm nhưng có xu hướng tiến dần về thang cổ đại. Nó phản ánh trình độ âm nhạc giai đoạn chúng tôi tạm gọi là tiền cổ đại khoảng 3 thiên niên kỷ trước đây. Nó “tiến hóa” hơn N.L.K và đây lại thêm một lập luận củng cố cho giả định của giáo sư Schacffner đưa N.L.K vào một thời kỳ xa xôi hơn nữa.

- Khác với N.L.K là thang 5 âm có bán âm, Tuy An cũng như nhóm riolit đều có trên 5 âm và có nhiều bán âm và những bán âm này nói chung thường tập trung vào nửa cuối của thang, tức là nửa quãng 4; quãng 8 nửa đầu = 3/2 nửa cuối = 4/3.

- Nó phản ánh loại âm nhạc cổ xưa, gần gũi với khối Nam Á và Đông Nam Á, khác với nhóm 5 âm cổ đại thịnh hành chủ yếu ở khối Bắc Đông Á” ( ) .

Đàn đá Tuy An còn được các Nhạc sĩ Ngô Đông Hải; Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ và một số nhạc sĩ khác là thành viên Hội đồng khoa học về đàn đá Tuy An được Hội đồng khoa học đánh giá và ghi nhận là có những phát hiện mới mang tính khoa học tương đối cao và có khả năng thuyết phục một cách mạnh mẽ…

Xin trích dẫn những đặc điểm đáng lưu ý trong bản tổng hợp các kết luận khoa học về đàn đá Tuy An của Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ - Viện trưởng viện Văn hóa - Nghệ thuật thành phố Hồ Chí Minh - kiêm Chủ tịch Hội đồng khoa học về đàn đá Tuy An:

“ - 8 thanh đàn đá ở sườn núi Một thuộc thôn Trung Lương, xã An Nghiệp, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên do ông Huỳnh Ngọc Hồng phát hiện là đúng sự thật, chúng không phải là đá kêu, mà là đàn đá đích thực hợp thành một bộ hoàn chỉnh.

- Dấu vết ghè đẽo để định âm có từ 1 đến 6 vị trí. Và dấu sử dụng gõ lên thành tiếng nhạc có 11 điểm trong 8 thanh đá.

- Đàn đá Tuy An là một nhạc cụ cổ kính, được coi là sản phẩm văn hóa lâu đời của cộng đồng người đã từng sống trên đất nước Việt Nam.

- Mặc dù độ phong hóa (patine) phủ trên các thanh đàn đá Tuy An dày hơn khá nhiều và dáng hình cũng thô khác hơn so với những bộ đàn đá khác, chúng ta cũng không thể đẩy niên đại đàn đá Tuy An lên quá xa đối với đàn đá Bình Đa (Biên Hòa -Đồng Nai) là từ 2.700 đến 3.000 năm cách ngày nay. Có thể tuổi đàn đá Tuy An nằm trong khoảng nửa đầu thiên niên kỷ thứ I trước Công nguyên.

- Chất liệu, nguyên liệu của đàn đá Tuy An chưa tìm thấy tại núi Một. Nhưng trong vùng xã An Nghiệp, nằm cách núi Một chừng 700m về phía Bắc - Tây Bắc, đã tìm thấy đá Riolit parphyre tương ứng với chất đá đàn Tuy An, gần gũi với chất liệu đàn đá Khánh Sơn, đàn đá Bác Ái.

- Đất bám trên bộ đàn đá và đất lấy ở vị trí phát hiện về cơ bản giống nhau. Nó được chôn dấu dưới đất bao lâu và có khả năng tái chế tại chỗ hay từ rất xa mang đến, điều này chưa thể kết luận được.

- Do bộ đàn đá Tuy An được phát hiện nên không gian phân bổ đàn đá Việt Nam đã mở rộng thêm đến 10 tỉnh thuộc Duyên hải Nam Trung Bộ - Đông Nam Bộ - Tây Nam Bộ và Tây Nguyên.

- Trong khi đo tần số 8 thanh đá do ông Huỳnh Ngọc Hồng phát hiện Hội đồng khoa học cũng cho đo thử 2 thanh đá kêu. Kết quả cho thấy đo tần số đá kêu khá vất vả, thường bị nhiễu loạn. Còn tần số của các thanh đàn đá thì đã ổn định hơn.

- Gần như các bộ đàn đá được biết từ trước chưa có những thang âm hoàn chỉnh. Một là vì rất nhiều thanh đàn bị vỡ khi phát hiện dưới lòng đất. Hai là, nếu còn nguyên vẹn thường bị phân tán, không đồng nhất về thang âm. Do đó, một vài nhà nghiên cứu, sáng tác và biểu diễn đã “ngụy tạo” bằng cách sắp xếp, chọn lựa, pha trộn theo thẩm âm hiện đại, có phần nghiêng về âm nhạc dân gian của Tây Nguyên.

(Còn nữa)

(3) Giáo sư nhạc sĩ Tô Vũ – Tài liệu đã dẫn

Thạc sĩ NGUYỄN HOÀI SƠN