Trong lúc Tống Phúc Hiệp và Nguyễn Nhạc đương thương thuyết. Bất ngờ lực lượng Tây Sơn do Nguyễn Huệ chỉ huy đem 2.000 quân tinh nhuệ theo đường thượng đạo vào núi La Hiên phối hợp với nghĩa quân Tây Sơn trung đạo do các tướng Nguyễn Quang Sáng, Lương Văn Trực chỉ huy đội kỵ binh cùng với đội tượng binh của chúa Thủy Xá là Ma Khương, đội thủy quân do Trần Văn Nhâm và Lưu Quốc Hưng thống lĩnh đánh úp quân Nguyễn. Lê Văn Hưng và Nguyễn Văn Lộc đóng quân ở Dương An được lệnh vượt đèo Cù Mông vào phối hợp tác chiến. Cả hai đạo quân Nguyễn: thủy quân ở Vũng Lấm cách thành Hội Phú 10km, quân bộ đóng ở núi Xuân Đài cách Vũng Lấm 4km bị đánh bất ngờ trở tay không kịp, cả thủy bộ đều bị tiêu diệt. Thừa thắng Nguyễn Huệ cho quân đánh chiếm thành Hội Phú. Cai đội Nguyễn Văn Hiền bị tướng Tây Sơn là Đặng Xuân Phong bắn chết tại trận, Cai cơ Nguyễn Khoa Kiên bị Nguyễn Huệ bắt sống. Chủ tướng Nguyễn Phúc Hiệp bỏ thành chạy trốn về phía nam (1).
 |
|
Sông Ba qua đập Đồng |
Được tin Tống Phúc Hiệp đại bại ở Phú Yên, chúa Nguyễn điều động các tướng kéo quân về cứu nguy nhưng đều thất bại. Bùi Công Kế từ Bình Khang đem quân đến bị Tây Sơn mai phục tại đèo Cổ Mã bắt sống. Tiếp theo tướng Nguyễn là Tống Văn Khôi từ Diên Khánh ra cứu viện bị lực lượng Tây Sơn do Phạm Văn Tham, Lê Văn Thành và chúa Hỏa Xá là Y Thuông (ở động Thạch Thành) cùng thủy quân của Phạm Ngạn chặn đánh và tiêu diệt trên 500 quân tại đèo Cả. Tống Văn Khôi bị tử trận. Lúc này quân chúa Nguyễn không còn lực lượng để tiếp tục phản công ra Phú Yên. Tống Phúc Hiệp sau khi bại trận chạy về giữ Hòn Khói, Chưởng cơ Tống Phúc Hòa giữ đất Ô Cam(2). Phú Yên được hoàn toàn giải phóng khỏi ách thống trị của chúa Nguyễn. Sau thắng lợi này Lý Tài được Nguyễn Nhạc cử làm Trấn thủ phủ Phú Yên.
Thắng lợi của chiến dịch giải phóng Phú Yên năm 1775 với sự tham gia của nghĩa quân Phú Yên tại căn cứ Tây Sơn trung đạo phối hợp với lực lượng Tây Sơn do Nguyễn Huệ chỉ huy đã làm thay đổi cục diện tình hình, đưa nghĩa quân Tây Sơn “thoát khỏi thế bị kẹp trong hai gọng kìm nguy hiểm của hai thế lực Trịnh-Nguyễn, vĩnh viễn ngăn chặn bước tiến vào Nam của quân Trịnh, làm suy yếu hẳn lực lượng của quân Nguyễn, mở rộng vùng căn cứ địa và mở đường cho sự phát triển rộng lớn ra toàn quốc của phong trào nông dân Tây Sơn”(3). Từ đây Phú Yên với vai trò là vùng đất khởi nghiệp, là cái nôi bùng phát của phong trào nông dân Tây Sơn; đồng thời là nơi vị anh hùng Nguyễn Huệ ghi chiến công đầu tiên, mở đầu thiên tài quân sự với những chiến thắng lẫy lừng ghi dấu đậm nét vào lịch sử dân tộc thế kỷ XVIII. Phú Yên sẽ tiếp tục có những đóng góp quan trọng trong suốt chiều dài dựng nghiệp của nhà Tây Sơn với những con người, vùng đất mà lịch sử khắc ghi cho đến tận ngày nay.
(1) Quốc sử quán triều Nguyễn - Đại
(2) Tống Phúc Hòa là em ruột của Tống Phúc Hiệp.
(3) Nguyễn Quốc Lộc (2009)-Lịch sử Phú Yên từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XVIII-Nxb KHXH, tr.127.
Tiến sĩ ĐÀO NHẬT KIM
