(Tiếp theo kỳ trước)
Được tin Tống Phước Hiệp bại trận, Phú Yên thất thủ, Chúa Nguyễn điều binh các nơi ra ứng cứu nhưng đều bị quân Tây Sơn đánh bại. Tướng Bùi Công Kế đưa quân từ Bình Khang ra bị quân Tây Sơn mai phục sẵn đánh bất ngờ phải tháo chạy tan tác. Bùi Công Kế bị bắt sống. Sau đó, Tống Văn Khôi đem quân từ Diên Khánh ra cứu viện, bị quân của Nguyễn Huệ phục kích đánh tan ở gần đèo Cả. Quân Chúa Nguyễn không còn sức phản công nữa, Phú Yên được giải phóng.
 |
|
Bãi Môn - Mũi Điện - Ảnh: Đ.LÊ |
Quân Trịnh do Hoàng Ngũ Phúc chỉ huy nghe tin Nguyễn Huệ đánh thắng lớn ở Phú Yên cũng dừng lại ở Quảng Ngãi. Quận Việp Hoàng Ngũ Phúc xin Chúa Trịnh phong cho Nguyễn Huệ là “Tây Sơn hiệu tiền tướng quân”, rồi bỏ Quảng Nam lui về thành Phú Xuân (10/1775). Sau đó, Hoàng Ngũ Phúc chết, Chúa Trịnh cử Phan Ngô Cầu làm trấn thủ Phú Xuân.
Thắng lợi của chiến dịch giải phóng Phú Yên năm 1775 có ý nghĩa hết sức to lớn và có tác dụng rất quan trọng làm thay đổi hẳn cục diện, tình hình hoàn toàn có lợi cho phong trào Tây Sơn. Làm cho nghĩa quân thoát khỏi thế bị kẹp trong hai gọng kềm nguy hiểm của hai thế lực Trịnh - Nguyễn, vĩnh viễn ngăn chặn bước tiến vào nam của quân Trịnh, làm suy yếu hẳn lực lượng của quân Nguyễn, mở rộng vùng căn cứ địa và mở đường cho sự phát triển rộng lớn ra toàn quốc của phong trào nông dân Tây Sơn. Từ đây, Nguyễn Huệ, một vị tướng tài giỏi trở thành linh hồn của phong trào Tây Sơn.
Nhân lúc quân Trịnh rút khỏi Quảng
Đầu năm 1776, Nguyễn Nhạc sai Nguyễn Lữ chỉ huy lực lượng thủy quân Tây Sơn đánh vào Gia Định, chiếm được các dinh Trấn Biên, Phiên Trấn và Long Hồ. Tây Sơn thắng lớn nhưng chưa triệt để thì Nguyễn Lữ đã vội vã rút quân về Quy Nhơn. Nhân cơ hội đó, quân Đông Sơn của Đỗ Thành Nhân giúp Chúa Nguyễn chiếm lại Gia Định.
Tháng 3 năm Đinh Dậu (1777), Nguyễn Huệ chỉ huy quân Tây Sơn đánh vào Gia Định. Lý Tài thua trận bỏ chạy về Ba Giồng rồi bị Đỗ Thành Nhân đón đường giết chết. Nguyễn Phước Dương chạy về Trà Tân (thuộc Định Tường) rồi Ba Vác (thuộc Vĩnh Long), còn Chúa Nguyễn Phước Thuần thì chạy về Long Xuyên (Cà Mau). Nguyễn Huệ cho quân truy đuổi theo tận nơi bắt được và giết chết. Đến đây kết thúc đời Chúa Nguyễn cuối cùng ở Đàng Trong. Năm đó, Chúa Nguyễn Phước Thuần ở ngôi 12 năm, thọ 24 tuổi, không có con nối. Nguyễn Ánh sống sót chạy ra đảo Thổ Chu.
Thắng lợi to lớn của nghĩa quân Tây Sơn năm 1775 trên đất Phú Yên cùng với những trận đánh vào Gia Định nói lên sự đóng góp to lớn của nhân dân Phú Yên.
III. PHÚ YÊN DƯỚI TRIỀU TÂY SƠN (1778-1793)
1. Thành lập các vương triều Tây Sơn
Khởi nghĩa Tây Sơn đã nhanh chóng giành được thắng lợi ở khắp nơi. Sau khi đánh đổ và xóa bỏ chính quyền của họ Nguyễn. Tây Sơn đã thiết lập chính quyền mới.
Ở Phú Yên, cuối năm 1773, sau khi quân khởi nghĩa làm chủ, Tây Sơn đã cử Đô đốc Nguyễn Văn Lộc làm Trấn thủ đứng đầu phủ Phú Yên.
Năm 1776, sau khi làm chủ từ Quảng Nam đến Bình Thuận, Nguyễn Nhạc xưng là Tây Sơn Vương, phong cho Nguyễn Huệ làm Phụ chính, Nguyễn Lữ làm Thiếu phó, đóng đô ở thành Đồ Bàn.
Năm Mậu Tuất (1778), sau khi đánh bại quân Nguyễn ở Gia Định, kết thúc đời Chúa Nguyễn cuối cùng ở Đàng Trong, Nguyễn Nhạc đã làm lễ lên ngôi Hoàng Đế, lấy niên hiệu là Thái Đức, cho đổi thành Đồ Bàn làm thành Hoàng Đế, phong Nguyễn Huệ làm Long Nhương tướng quân, Nguyễn Lữ làm Tiết chế.
Còn nữa)
Phó giáo sư NGUYỄN QUỐC LỘC
Tiến sĩ NGUYỄN THỊ HẬU
