Nguyễn Phước Dương là cháu đích tôn của Chúa Nguyễn Phước Khoát, đáng lẽ được lập làm Chúa, nhưng bị Trương Phúc Loan phế bỏ. Vì vậy, phái tôn thất và cận thần của Chúa Nguyễn vốn căm ghét Trương Phúc Loan, muốn lập hoàng tôn Nguyễn Phước Dương lên làm Chúa. Nguyễn Nhạc lợi dụng mâu thuẫn này để phân hóa kẻ thù. Sách lược này thể hiện rõ trong bài “Hịch Tây Sơn” với những câu:

...“Giận Quốc phó ra lòng bội bạc,

Nên Tây Sơn xướng nghĩa Cần Vương.

Trước là ngăn cột đá giữa dòng,

Kẻo đảng nghịch đặt mưu ngấp nghé.

Sau là tưới mưa dầm nắng hạn,

Kéo cùng dân ra khỏi chốn lầm than...”

Đèo Cả - Vũng Rô - Ảnh: Đ.LÊ

 

Để tập hợp lực lượng, những người lãnh đạo khởi nghĩa Tây Sơn đã nêu cao khẩu hiệu “lấy của nhà giàu chia cho người nghèo”. Một giáo sĩ phương Tây có mặt ở nước ta lúc bấy giờ là Diego de Jumilla đã gọi Tây Sơn là “giặc nhân đức với người nghèo”.

Nếu khẩu hiệu phân hóa kẻ thù chỉ có ý nghĩa sách lược tạm thời thì tập hợp lực lượng là khẩu hiệu chiến lược và xuyên suốt toàn bộ quá trình phát triển của phong trào Tây Sơn. Nhờ sách lược khôn khéo đó, nghĩa quân Tây Sơn đã thu hút sự ủng hộ và hưởng ứng của nhiều tầng lớp nhân dân. Nghĩa quân đi đến đâu, dân nghèo tham gia đến đó. Rất nhiều thổ hào trong vùng như Huyền Khê, Nguyễn Thông đã tham gia phong trào, bỏ tiền của ra chu cấp. Sách Cương mục chép: “Hào mục bản thổ đua nhau nổi dậy hưởng ứng với Nhạc!” (1)

Ấp Tây Sơn và miền núi rừng Quy Nhơn nhanh chóng trở thành căn cứ của cuộc khởi nghĩa. Lá cờ màu đỏ tiêu biểu cho ý chí chiến đấu ngoan cường được chọn làm cờ khởi nghĩa.

Năm 1771, khi công việc chuẩn bị đã tạm ổn, Nguyễn Nhạc đã phát lệnh khởi nghĩa. Từ căn cứ Tây Sơn, nghĩa quân tỏa về giải phóng các làng xã, trừng trị bọn xã trưởng, quan thu thuế, tịch thu các giấy tờ sổ sách đem đốt hết, tuyên bố bãi bỏ mọi thứ thuế. Nghĩa quân tấn công các đồn, giải phóng tù nhân, đi đến đâu đều được nông dân hưởng ứng tham gia.

Một số giáo sĩ phương Tây có mặt ở Đàng Trong lúc bấy giờ đã mô tả những hoạt động buổi đầu của nghĩa quân Tây Sơn. Giáo sĩ Diego De Jumilla viết: “...Quân Tây Sơn bắt đầu tuần hành các nơi... Ban ngày họ xuống các chợ, kẻ đeo gươm, người mang cung tên, lại có người mang súng. Họ không hề làm thiệt hại đến người và của, trái lại, họ muốn tỏ ra bình đẳng giữa mọi người Đàng Trong. Họ vào nhà giàu nếu biếu họ ít nhiều thì họ không gây tổn hại, nhưng nếu chống cự thì họ cướp lấy những đồ quý giá nhất chia cho người nghèo, họ chỉ giữ gạo và đồ ăn. Người ta gọi họ là giặc nhân đức với người nghèo... Họ tấn công và cướp vũ khí viên quan do nhà vua sai vào thu thuế, họ thu lấy tất cả giấy tờ của viên quan này và đem đốt ở nơi công cộng”.

Giáo sĩ E.Castuera viết: “Họ (nghĩa quân Tây Sơn) tuần hành trong các làng, tuyên bố với dân chúng rằng họ không phải là giặc cướp, mà là những người làm theo ý của trời, họ muốn thực hiện công lý trong xã hội và giải phóng nhân dân khỏi ách chuyên chế của vua quan. Họ tuyên truyền sự bình đẳng về mọi mặt, lấy của cải của quan lại và nhà giàu phân phát cho dân nghèo. Những làng mạc bị thuế má hà khắc đè nặng đã nhiệt liệt tuyên thệ hưởng ứng khởi nghĩa”.(2)

(Còn nữa)

-------------------

(1) Quốc sử quán triều Nguyễn, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, NXB. Giáo dục, Hà Nội 1999, tr.81.

(2) Bulletin de la Societé des Etudes Indochinoises, (BSEI), Nouvelle série, T.XV, No 3-4,1940, p.74.

Phó giáo sư NGUYỄN QUỐC LỘC

Tiến sĩ NGUYỄN THỊ HẬU