Đã hơn mười năm rồi tôi chưa có dịp trở lại Phú Yên. Lúc đấy tôi đi ra bằng tàu lửa, trọ nhà khách của Trung tâm Giáo dục thường xuyên ở khu phố cổ để giảng dạy môn Văn hóa Đông Nam Á cho sinh viên mở.

Đêm thơ Nguyên Tiêu Núi Nhạn - Ảnh: MINH KÝ

Không ngờ Tiến sĩ Nguyễn Thị Hòa được nhận công trình nghiên cứu Làng, buôn, phố cổ Phú Yên nên tỉnh có nhã ý mời PGS TS Nguyễn Quốc Lộc và tôi ra để phản biện nhân cuộc họp duyệt đề tài. Thế là bất ngờ tôi lại được vi vu ra Phú Yên một chuyến để ngắm nhìn lại cảnh cũ người xưa, như chuyến đi cáo già.

Nhưng lần này khác trước, tôi được vù trên máy bay từ Sài Gòn ra Tuy Hòa, chỉ hơn một tiếng đồng hồ là đến. Thật là nhanh hơn và oách hơn trước.

Đúng ngày đầu năm dương lịch 1-1-2008, chúng tôi đến Tuy Hòa gặp mấy ngày mưa và lạnh, gió biển rạt dương liễu. Mới ở Sài Gòn nắng ấm, ra đến Tuy Hòa đã phải chui vào áo lạnh. Khí hậu khác nhau thật đột ngột. Các anh ở Sở Khoa học và Công nghệ và Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Phú Yên đón tiếp niềm nở, bố trí chỗ ăn chỗ ở quá chu đáo, thịnh tình.

Chiều ngày 2-1-2008, họp duyệt đề tài. Sau đôi lời giới thiệu và nói mục đích của cuộc họp, chị Hòa trình bày đề cương nghiên cứu. Tiếp đến PGS TS Nguyễn Quốc Lộc phản biện. Thầy Lộc là người Phú Yên chính cống, lại là thầy dạy dân tộc học trực tiếp cô Hòa ở Huế trước kia, nên ý kiến của thầy rất sát rất đúng, không chạy đi đâu được.

Đến lượt tôi, thú thật tôi hơi lo. Bài nhận xét thì tôi đã gởi ra Sở từ hai tuần trước, vậy mà tôi không ngớt suy nghĩ, đắn đo. Ra Phú Yên lần này thấy khác trước quá chừng – nói gì đây.

Mười năm về trước tôi ở trọ nhà khách ở phố cổ, nay được ở trong khách sạn Hùng Vương, ăn trong nhà hàng Hoàng Gia mới toanh, hành tráng. Được nghe dân Phú Yên nói về quê hương của họ. Được đi trên những con đường phố mới rộng rãi thênh thang, còn chưa có bao nhiêu nhà. Được đi trên những con đường dọc biển thẳng tắp, hai bên dương liễu xanh tươi rợp bóng. Thấy các trường Đại học đang trỗi dậy, các cơ quan chính quyền mới mọc, các dinh thự nguy nga tráng lệ, tôi bàng hoàng đứng trước một Phú Yên đổi mới.

Tôi lại được xem gành đá vô cùng độc đáo, có một không hai trên thế giới. Được ngồi trong những nhà hàng đồ sộ qui mô Cánh diều vàng của Thuận Thảo mà nghe đâu chỉ đột ngột mọc lên có hơn 80 và 40 ngày. Được đi quanh Đồi Thơm đẹp đẽ, nền nã, ngắm nhìn cả Tuy Hòa.

Chỉ chừng ấy thôi tôi đã thấy khó nói rồi: Làng, buôn, phố cổ Phú Yên phải làm sao xứng tầm với Tuy Hòa, Sông Cầu, Phú Yên hôm nay và ngày mai. Làm sao nghiên cứu Làng, buôn, phố cổ Phú Yên trên quan điểm phát triển.

Sau khi suy ngẫm xong, tôi đã bổ sung vào bản phản biện những ý kiến mới, những thông tin mới nghe được. Không biết những điều tôi nói có lọt tai các vị trong Hội đồng không, mà tối hôm đó tôi nằm thao thức không ngủ được chút nào. Thôi thì thức trọn một đêm với Phú Yên, với Tuy Hòa có sao đâu. Hôm sau tôi vẫn khỏe mạnh cùng đoàn đi lên Gia Lai để thăm các ông Pơ-tao: Vua Lửa, Vua Nước, Vua Gió…

Thật ra, tôi làm cho Phú Yên rất ít, nhưng Phú Yên đã cho tôi rất nhiều, rất nhiều. Ước gì được trở lại Phú Yên một lần nữa.

GS Nguyễn Tấn Đắc