Sau khi cùng các đơn vị trong sư đoàn ngăn chặn, tiêu diệt cơ bản lực lượng tháo chạy của Quân khu 2 ngụy ở thung lũng Cheo Reo, tối 19/3/1975, Trung đoàn 64 (Sư đoàn 320) cùng các lực lượng tăng cường, trong đó có đơn vị tôi được lệnh lên ô tô hành tiến theo Đường 7 (quốc lộ 25 ngày nay) truy kích tiêu diệt địch. Vừa hành tiến, trung đoàn vừa lần lượt tiêu diệt từng toán quân địch ẩn náu hai bên đường. Chiều 21 diệt gọn 1 đại đội địch chốt giữ cầu Suối Cát, giải phóng quận lỵ Phú Túc. Ngày 22/3, đánh địch ở bờ sông Cà Lúi. Chiều 23/3, bộ phận đi trước của trung đoàn gồm Tiểu đoàn 8 và 6 xe thiết giáp K63 của Trung đoàn 273 đã đánh tan lực lượng địch chốt giữ ngã ba Đường 7, Đường 5, bắt liên lạc với Tiểu đoàn 96 bộ đội địa phương Phú Yên, rồi tiến về phía bắc quận lỵ Củng Sơn, hình thành thế trận bao vây cụm quân địch ở đây.
 |
| Quân đoàn 2 VNCH rút chạy trên Đường số 7 ở khu vực Sơn Hà, tháng 3/1975 |
Củng Sơn (huyện Sơn Hòa) là một quận lỵ lớn của địch ở tỉnh Phú Yên, nằm cách TX Tuy Hòa 40km về phía tây, có diện tích khoảng 4km2, xung quanh địa hình bằng phẳng, chủ yếu là đồng ruộng và các ấp chiến lược, rất thuận tiện cho ta cơ động cơ giới và tiếp cận mục tiêu. Phía đông nam Củng Sơn có điểm cao 180 (hòn Một) khống chế toàn bộ quận lỵ. Do Đường 7 đoạn chạy qua phía bắc quận lỵ 3,5km có nhiều đoạn không sử dụng được nên chỉ còn Đường 5, con đường duy nhất ở phía nam Củng Sơn địch sử dụng để chạy xuống Phú Lâm rồi ra quốc lộ 1, nhưng phải qua ngầm sông Ba rộng 200m, sâu 2,5m dễ bị cắt chặn, khống chế. Trước khi Trung đoàn 64 tiến đến Củng Sơn, bộ đội địa phương Phú Yên đã đánh sập cầu Sơn Hòa, chặn đánh giao thông trên Đường 5, buộc quân địch vừa chạy thoát khỏi Cheo Reo phải co cụm lại Củng Sơn một lực lượng lớn bao gồm: Liên đoàn 6 biệt động quân, Thiết đoàn 19 thiết giáp, hơn chục khẩu pháo lớn từ 105 đến 155 ly, Tiểu đoàn 237 bảo an và quân đồn trú… Tổng cộng khoảng trên 3.000 tên. Chúng lợi dụng đồn bốt, công sự, sân bay, địa hình để bố phòng. Tuy có số quân đông, vũ khí, phương tiện chiến đấu nhiều, công sự tương đối vững chắc, nhưng là quân ô hợp vừa bỏ chạy về đây, lại không có chỉ huy thống nhất nên khả năng chiến đấu không cao…
Sáng 24/3, lực lượng cơ bản của Trung đoàn 64 mới về hết vị trí. Mặc dù thời gian gấp, yêu cầu tiến công nhanh, pháo lớn chưa lên kịp, chỉ có hỏa lực đi cùng gồm 2 cối 120 ly và 6 xe thiết giáp K63, nhưng chỉ huy Trung đoàn 64 vẫn quyết tâm tiến công địch ở Củng Sơn trong thời gian sớm nhất. Được sự giúp đỡ của lãnh đạo, chính quyền và lực lượng vũ trang tỉnh Phú Yên, mọi công tác chuẩn bị chiến đấu của Trung đoàn 64 đã hoàn thành nhanh gọn. Tiểu đoàn 96 bộ đội địa phương sẵn sàng tham gia chiến đấu đặt dưới sự chỉ huy chung của Ban chỉ huy Trung đoàn 64 và đại diện Tỉnh đội Phú Yên. Lúc 11 giờ ngày 24/3, địch ở Củng Sơn có hiện tượng chuẩn bị tháo chạy, Trung đoàn trưởng Phạm Quang Bào liền điện đề nghị Sư đoàn cho đơn vị tiến công địch bằng lực lượng hiện có. Đề nghị đó đã được Bộ tư lệnh Sư đoàn chấp thuận.
Đúng 13 giờ ngày 24/3/1975, Trung đoàn trưởng ra lệnh nổ súng. Lập tức các hỏa lực cối 120 ly, cối 82 ly, ĐKZ, súng máy 12ly7… bắn dồn dập vào các mục tiêu địch, làm chúng hoang mang rối loạn ngay từ phút đầu, một số bộ phận địch đã bỏ chạy theo Đường 5 về phía sông Ba. Sau đòn tấn công hỏa lực, các mũi, các hướng quân ta đồng loạt xông lên.
Trên hướng chốt chặn của Tiểu đoàn 8 ở đông nam quận lỵ, hai đại đội 7 (chặn đầu) và 5 (khóa đuôi) đánh đoàn xe đi đầu của địch, diệt 4 xe tăng M41 và 1 xe kéo pháo 105. Cùng lúc Tiểu đoàn 96 đánh sập cầu phao, bắn cháy nhiều xe địch trên đoạn đường xuống cầu làm giao thông tắc nghẽn, con đường rút chạy duy nhất của địch đã bị chặt đứt. Trước nguy cơ bị diệt, một số lớn xe tăng và bộ binh địch co cụm lại ở đông bắc hòn Một, gọi máy bay trực thăng bắn phá vào đội hình Tiểu đoàn 8 và 96 của ta. Trung đoàn trưởng lệnh cho Tiểu đoàn 8 tiến công hòn Một, nhưng Tiểu đoàn 8 đang gặp khó khăn. Đại đội 5 và 7 vừa triển khai đội hình liền bị xe tăng và trực thăng địch bắn phá dữ dội, làm một số chiến sĩ bị thương vong. Lúc 14 giờ 20, Trung đoàn phó Lê Hược trực tiếp tổ chức cho các đại đội 5, 7 (Tiểu đoàn 8) và Đại đội 2 (Tiểu đoàn 96) tiến công hòn Một. Sau hơn 10 phút tiến công, bộ đội ta làm chủ hoàn toàn hòn Một, diệt 2 xe tăng M41, thu 18 xe các loại; một bộ phận quân địch ở đây bị diệt còn lại phần lớn xin đầu hàng. Ở hướng tiến công chủ yếu phía tây, Tiểu đoàn 7 được 4 xe K63 tăng cường đánh theo Đường 5 vào quận lỵ. Trên đường tiến, hai xe K63 bị trúng mìn đứt xích. Các chiến sĩ nhanh chóng xuống xe vận động. Địch dùng pháo bắn chặn quyết liệt, nhưng các chiến sĩ vẫn kiên quyết đánh vào các mục tiêu, diệt một số địch và xe cộ, làm chủ khu Tịnh Sơn lúc 14 giờ 45, sau đó đánh vào khu dồn và khu quận lỵ. Trên hướng tiến công phía bắc, Tiểu đoàn 9 có Trung đội 12ly7 của chúng tôi tăng cường nhanh chóng đột phá qua hòn Ngang rồi phát triển vào khu dồn và sân bay. Địch cho hỏa lực ở các lô cốt đầu đường băng bắn mạnh vào đội hình, chúng tôi được lệnh đặt súng đánh mặt đất kịp thời tiêu diệt các ổ đề kháng của địch, yểm trợ đắc lực cho bộ binh.
16 giờ, qua đài kỹ thuật, ta thu được tin chỉ huy địch ra lệnh cho thuộc cấp ở Củng Sơn hủy xe pháo và tháo chạy. Chớp thời cơ, Trung đoàn trưởng ra lệnh cho cả 4 tiểu đoàn nhanh chóng đột phá đánh chiếm dứt điểm các mục tiêu. Cùng lúc từ ba hướng, các chiến sĩ bộ binh Trung đoàn 64 và Tiểu đoàn 96 được pháo cối và hỏa lực đi cùng yểm trợ, được xe K63 dẫn dắt và được du kích địa phương dẫn đường đã đồng loạt tiến vào, lần lượt đánh chiếm sân bay, khu hành chính, trường huấn luyện biệt kích - nơi bọn tàn quân tụ tập về đây và các mục tiêu khác. Chúng tôi được lệnh cơ động theo đường băng sân bay phát triển lên. Trên đường băng thùng phuy lăn lóc khắp nơi, trước cửa đài chỉ huy sân bay phía bên phải xe Jép, xe GMC đậu la liệt. Vượt qua chiếc máy bay trực thăng đậu bên trái đường băng, chúng tôi được lệnh đặt súng đánh mục tiêu trên không, bảo vệ đội hình bộ binh nhưng không thấy bóng dáng một loại máy bay nào của địch. Tiếng súng của bộ đội ta ở phía trong cũng thưa dần, thưa dần rồi im hẳn. Đến 16 giờ 30 trận đánh kết thúc. Từng đoàn, từng đoàn tù binh địch được bộ đội và du kích dẫn giải về tập trung ở góc sân bay.
Ngay sau khi làm chủ Củng Sơn, chúng tôi cùng Tiểu đoàn 8 (Trung đoàn 64) được lệnh hành tiến theo Đường 7 truy diệt số tàn binh chạy về hướng Tuy Hòa. Nhưng đến ngầm sông Ba trời đã tối mịt, trên bờ một số xe xích kéo pháo, ô tô chở lính động cơ vẫn đang nổ ầm ầm, đèn pha sáng rực, bọn địch đã bỏ xe pháo lội qua sông tẩu thoát…
Sau gần 4 giờ tiến công, Trung đoàn 64 cùng các lực lượng tăng cường và Tiểu đoàn 96 bộ đội Phú Yên đã làm tan rã hoàn toàn cụm quân địch ở quận lỵ Củng Sơn, trong đó tiêu diệt 241 tên, bắt sống 483 tên (có 102 sĩ quan từ cấp úy đến cấp tá); bắn cháy và phá hủy 10 xe tăng các loại, 4 xe bọc thép M113, 650 xe GMC, 53 xe Jép, 2 pháo phòng không 40mm, bắn cháy 2 máy bay trực thăng và 1 máy bay A37; thu 98 xe quân sự (gồm 13 xe tăng M48, 18 xe tăng M41, 2 xe M113, 50 xe GMC, 15 xe Jép), 1 máy bay trực thăng, 705 khẩu súng các loại (có 15 pháo từ 105 đến 155mm), 109 máy thông tin cùng nhiều phương tiện chiến tranh của địch… Kết thúc thắng lợi cuộc truy kích lớn nhất trong lịch sử chiến tranh Đông Dương, đập tan âm mưu rút khỏi Tây Nguyên về co cụm phòng giữ vùng đồng bằng duyên hải miền Trung của địch.
Đại tá NGUYỄN HÙNG TẤN
Nguyên Khẩu đội trưởng, Đại đội 10 Tiểu đoàn 16 súng máy 12ly7, Sư đoàn 320
