Đối với thế hệ những người sinh ra vào đầu những năm 50 của thế kỷ trước như tôi, thì Điện Biên chỉ được biết đến qua những trang sử trong sách giáo khoa, qua những bài hát mang khí thế hào hùng của chiến thắng Điện Biên và âm hưởng của những tiếng khèn Tây Bắc, còn sau này là qua những bộ phim tài liệu và phim truyện. Nhưng dẫu chỉ như vậy thì cái tên Điện Biên vẫn luôn có sức cuốn hút mãnh liệt mà bất cứ một người con Việt Nam nào cũng cảm thấy tự hào và hãnh diện. Chẳng phải ngẫu nhiên mà vào thời điểm còn cách lễ kỷ niệm 60 năm gần một tháng, nhưng trên đường đi, cũng như tại các điểm tham quan, các khách sạn và nhà nghỉ ở TP Điện Biên đã đông nghẹt người. Và không chỉ có các cựu chiến binh râu tóc bạc phơ với những tấm huân, huy chương đã bạc màu vì thời gian lấp lánh trên ngực, mà còn vô số các đoàn gia đình hay cơ quan, đơn vị, với đủ lứa tuổi, dân tộc từ khắp mọi miền Tổ quốc. Cả nước đổ về đây như về một vùng đất thiêng, để được sống lại hay để trải nghiệm những trang sử hào hùng của dân tộc.
Trải bao thăng trầm, tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ giờ đây hầu như nằm trọn trong TP Điện Biên thơ mộng với đồi A-1, hầm Đờ Cát… Riêng Sở chỉ huy chiến dịch Điện Biên Phủ là nằm ở Mường Phăng, cách thành phố vài chục cây số. Cảm nhận đầu tiên khi đến tham quan hầm chỉ huy của tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ và Sở chỉ huy chiến dịch Điện Biên Phủ là sự khác biệt rất rõ về kết cấu. Hầm của tướng Đờ Cát kiên cố bao nhiêu thì hầm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp lại đơn sơ và giản dị bấy nhiêu. Một bên là bê tông, sắt thép, với nóc hầm được gia cố chắc chắn bằng những bao đất, còn bên kia, tất cả đều bằng tranh tre nứa lá đơn sơ. Trong lịch sử chống quân xâm lược từ thời cổ đại cho đến thời hiện đại, Việt Nam chưa bao giờ có tiềm lực quân sự và kinh tế ngang bằng với kẻ địch, nhưng chúng ta đã làm nên những chiến thắng vẻ vang mà cả thế giới phải nghiêng mình kính phục. Lúc tham quan hầm Đờ Cát, nhiều người nhảy xuống cửa hầm đóng giả những tên lính viễn chinh giơ tay đầu hàng các chiến sĩ Điện Biên, nhưng miệng lại cười rất tươi. Tôi cũng không nén nổi tò mò, nhảy xuống giơ tay lên, nhờ các bạn chụp tấm ảnh, cố hình dung ra tâm trạng của những tên lính viễn chinh bại trận ngày đó, nhưng đành chịu. Có thể trí tưởng tượng của tôi kém quá chăng!
Tây Bắc có khoảng 20 dân tộc khác nhau như H’Mông, Nùng… nhưng nhiều nhất là dân tộc Thái với những bộ trang phục rực rỡ sắc màu vô cùng xinh đẹp, nhất là của phụ nữ. Ngoài bộ trang phục, phụ nữ Thái còn có kiểu búi tóc cao nằm giữa đỉnh đầu, gắn bông hoa phía trước trông rất độc đáo, nhưng đi xe máy đội mũ bảo hiểm thì hơi bất tiện. Rõ ràng là khi tổ tiên người Thái nghĩ ra kiểu búi tóc kinh điển ấy thì xe máy và mũ bảo hiểm chưa xuất hiện. Nhưng biết làm sao được, một mặt vẫn phải bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, một mặt vẫn phải chấp hành luật lệ giao thông. Có người bảo, búi tóc cao là biểu hiện của phụ nữ đã có chồng, nhưng lúc giao lưu với các văn nghệ sĩ Điện Biên, hỏi các cô gái Thái, họ bảo, không phải đâu, búi lên cho gọn thôi, đừng e ngại. Người Thái có tục mời rượu khá chân tình, đã mời thì không được từ chối mà phải vòng tay qua cổ nhau uống cạn (“uống cạn” chứ không “uống hết”, vì gia chủ luôn có đủ rượu để đãi khách), uống xong phải bắt tay nhau để bày tỏ tình cảm. Với các vị khách tửu lượng khá thì có thể “cầm cự” được đến lúc “rút quân”, nếu tửu lượng yếu thì coi như đã thua ngay từ trận đầu.
Trên con đường trải nhựa phẳng lỳ từ quốc lộ vào Vũng Chùa - Đảo Yến ở Quảng Bình, chúng tôi đến viếng mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi trời đã về chiều, nhưng dòng người đến viếng cụ vẫn đông nghịt. Nhờ các chiến sĩ quân đội làm công tác hướng dẫn nên việc thăm viếng diễn ra rất trật tự, quy củ. Ban Tổ chức chỉ cho mang hương và hoa vào viếng, không nhận bất cứ một thứ lễ vật nào. Người vào viếng không được đội mũ, mang túi xách và hút thuốc lá. Nhìn ngôi mộ đơn sơ, giản dị với những vòng hoa xếp kín xung quanh và làn khói hương bay la đà theo triền núi bên ngôi tháp chuông hướng ra Đảo Yến giữa biển Đông trời nước mênh mông, tôi chợt nghĩ, con người vĩ đại này, cho đến lúc đã về với cõi vĩnh hằng vẫn còn tiếp tục canh giữ biển trời Tổ quốc.
ĐÀO MINH HIỆP
