Không gian văn hóa và mọi di sản văn hóa - đặc biệt là hai báu vật quốc gia - cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An - gắn với chiều sâu cội nguồn của lịch sử dân tộc. Cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An đã sản sinh từ thời tiền sơ sử, chủ nhân là những cư dân bản địa. Lịch sử văn hóa một vùng đất không chỉ là lịch sử của tộc người chiếm đa số mà là lịch sử chung của tất cả các tộc người đã cùng chung vai sát cánh xây dựng mảnh đất này từ thời tiền sơ sử đến ngày nay.

Biểu diễn đàn đá Tuy An  - Ảnh: LÊ MINH

 

Văn hóa - đặc biệt là âm nhạc - luôn vận động, phát triển giao lưu, trao đổi, có cho và có nhận, đa dạng trong sự thống nhất. Trong cộng đồng đa dân tộc Việt Nam, từng tiểu vùng đều có sự giao thoa nhiều chiều về văn hóa đan xen nhau, tác động nhau, tạo thành bản sắc văn hóa đặc thù của đất Phú Yên.

Bản sắc dân tộc, bề dày lịch sử, bề dày tinh hoa văn hóa của dân tộc đã thể hiện tuyệt vời trong tinh hoa di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của dân tộc mà cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An là một trong những di sản văn hóa độc đáo nhất.

Trong điều kiện kinh tế thị trường và mở rộng giao lưu quốc tế, chúng ta càng đặc biệt nâng niu, nâng cao bản sắc văn hóa dân tộc qua các di sản văn hóa tiêu biểu là cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An để nâng cao lòng tự hào dân tộc. Khai thác và phát triển mọi giá trị văn hóa, nghệ thuật của cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An chính là tôn vinh tiền nhân, tôn vinh cội nguồn, coi trọng nghệ thuật của cộng đồng đa dân tộc trên đất nước Việt Nam, tạo sự thống nhất trong tính đa dạng và phong phú của nền văn hóa Việt Nam.

Trên con đường di sản văn hóa nhân loại qua miền Trung Việt Nam, cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An là một trong những điểm nhấn độc đáo.

Kế thừa và phát huy hai di sản văn hóa độc đáo này là con đường trở về cội nguồn, là thái độ trân trọng quá khứ, là phát huy những tinh hoa của quá khứ để tạo nền tảng tinh thần phát huy nội lực trong thời kỳ phát triển mới của đất nước. Phát huy hai di sản văn hóa thời kỳ tiền sơ sử trên đất Phú Yên tạo điểm nhấn đặc thù trong giao lưu văn hóa nhân loại.

Cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An đã vang vọng những ước vọng từ đá của tiền nhân từ thời kỳ bình minh của lịch sử. Mạch chảy của lịch sử thấm đẫm trong bước đi văn hóa của người xưa.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An đặt ra vấn đề bảo quản nghiêm ngặt hiện vật gốc bảo đảm tính trung thực của lịch sử hình thành các hiện vật văn hóa, không làm sai lệch các giá trị và đặc điểm vốn có của hiện vật gốc. Phải giữ gìn nguyên vẹn, không làm biến đổi những yếu tố cấu thành nên giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của di sản.

Cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An là báu vật quốc gia, là nguồn tài nguyên đặc biệt không thể tái sinh, không thể thay thế. Cần bảo tồn hai báu vật này nhằm duy trì tính xác thực và các giá trị của chúng như đã được xác định.

Cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An phải được phát huy đúng mức, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ về đời sống tinh thần của nhân dân, đồng thời góp phần phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong thời kỳ hội nhập quốc tế. Cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học.

Khoa học lịch sử có thể tìm thấy các minh chứng khoa học thời kỳ tiền sơ sử của vùng đất Phú Yên qua hai báu vật này.

Dân tộc học sẽ tiếp cận cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An để xác định thành phần dân tộc của cư dân bản địa - những chủ nhân vẻ vang của cặp kèn đá và bộ đàn đá.

Xã hội học sẽ có thêm lời giải đáp về tính cộng đồng dân cư của cư dân bản địa thời kỳ tiền sơ sử ở vùng đất Phú Yên.

Văn hóa học sẽ có thêm nhiều cứ liệu về một nền văn minh Nam Á, những yếu tố nội sinh của văn hóa, vai trò của văn hóa trong thời kỳ tiền sơ sử.

Khảo cổ học sẽ có thêm các cứ liệu sáng tỏ về không gian văn hóa Sa Huỳnh, một trong ba cái nôi văn hóa của đất nước Việt Nam.

Địa chất học cũng rút ra nhiều bài học lý thú về địa lý phân bố và cấu tạo đá bazan Phú Yên, nguyên liệu gốc của cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An.

Vật lý học cũng có thêm những thông số về trình độ “thẩm định” âm thanh của người xưa thời kỳ tiền sơ sử.

Và quan trọng nhất, dưới góc độ âm nhạc học, cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An là cảm hứng vô tận của các nhạc sĩ để sáng tạo nhiều tác phẩm âm nhạc có giá trị, thổi hồn đá núi sông lên tầm cao mới. Các nghệ sĩ hôm nay đã có nhiều sáng tạo trong việc biểu diễn cặp kèn đá và bộ đàn đá, ngẫu hứng biểu diễn các nhạc phẩm hiện đại và khả năng phối âm với các nhạc cụ khác.

Qua phát hiện bộ đàn đá và cặp kèn đá Tuy An cho thấy tổ tiên ta đã có những sáng tạo trên lĩnh vực âm nhạc từ rất sớm. Và đời sống vật chất luôn gắn với những nhu cầu về đời sống tinh thần, trở thành động lực cho những sáng tạo và phát triển.

Chiều sâu văn hóa Phú Yên qua phát hiện cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An chứng minh dòng chảy văn hóa trong bề dày vận động của không gian và thời gian, chứa đựng những lớp văn hóa theo nguồn gốc tộc người. Đó là lớp văn hóa nguyên thủy, lớp văn hóa bản địa “phi Hoa, phi Ấn” nằm trong cơ tầng văn hóa Đông Nam Á. Những di sản văn hóa này ẩn chứa nhiều ký ức về con người và thời đại đã sản sinh ra nó. Cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An là sự kết tinh những giá trị vật chất và tinh thần của cộng đồng người đã và đang sinh sống trên vùng đất này sáng tạo ra; là một trong những hằng số cấu thành môi trường sống, tác động vào nhận thức, tâm tư tình cảm của cộng đồng dân cư trong không gian văn hóa. Đây là cơ sở để hình thành tâm hồn, lối sống, tình cảm, bản lĩnh của cư dân bản địa từ thời tiền sơ sở đến ngày nay.

Cặp kèn đá Tuy An được sử dụng trong biểu diễn nghệ thuật hiện đại - Ảnh: N.NGHIÊU

 

Hai báu vật quốc gia này trước hết là niềm tự hào của nhân dân Phú Yên.

Nghiên cứu cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An là công việc lâu dài. Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước - Viện trưởng Viện Nghiên cứu âm nhạc Việt Nam - Chủ tịch Hội đồng khoa học về đàn đá thành viên, hội đồng Quốc tế âm nhạc thuộc cơ quan văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO) bày tỏ tâm huyết “Cần giữ vững truyền thống âm nhạc Việt Nam và ra sức phát triển mạnh mẽ để theo kịp trào lưu của thế giới mà vẫn giữ được sắc thái của dân tộc, như thế mới là ôn cố tri tân”.

Giáo sư, tiến sĩ Trần Văn Khê, ủy viên danh dự Hội đồng quốc tế âm nhạc thuộc UNESCO đồng cảm sâu sắc với nhạc sĩ Lưu Hữu Phước: “Bảo tồn giữ gìn chắt chiu với cổ, không phải là nệ cổ. đi tìm phát triển cái cho nghệ thuật, không hẳn đã là vay mượn mà là để làm cơ sở cho chúng ta tìm những cái hay, những nét độc đáo để sáng tạo phù hợp với nếp sống ngày nay”.

Để cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An ngày càng tỏa sáng qua bề dày thời gian và chiều sâu cội nguồn, cần khẳng định mạnh mẽ những giá trị đặc thù để kế thừa và phát huy để đáp ứng nhu cầu về đời sống tinh thần của nhân dân và giới thiệu, quảng bá hai báu vật này với nhân dân trong nước và bạn bè quốc tế.

Cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An không chỉ đơn thuần về giá trị âm nhạc thực hiện nhu cầu giải trí và giao tiếp mà đã và đang trở thành yếu tố nội sinh, trở thành động lực góp phần thúc đẩy sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội Phú Yên thời kỳ đổi mới và hội nhập. Phát huy giá trị cặp kèn đá và bộ đàn đá Tuy An cũng là một trong những công việc cấp bách để hướng tới kỷ niệm 400 năm tỉnh Phú Yên hình thành và phát triển.

BA ĐÀ RẰNG