Những lời hát sâu lắng, trữ tình của người ở vùng đồng bằng ven biển, những bài dân ca nghe rất lạ tai của đồng bào các dân tộc thiểu số hòa cùng tiếng sáo, tiếng trống bập bùng… Với 16 tiết mục thi diễn, các nghệ nhân, diễn viên ở 8 tỉnh, thành phố từ Đà nẵng đến Bình Thuận đã “khoe” những sắc màu văn hóa rất đặc trưng của quê hương xứ sở, dân tộc mình, tạo nên nét độc đáo cho đêm chung kết Liên hoan Dân ca khu vực Nam Trung Bộ năm 2009 vừa được Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại Phú Yên tổ chức.

Tiết mục Kathơng gloong lơi (Người tình ơi) của đoàn Bình Thuận - Ảnh: X.HIẾU

Đêm 3/5, những người yêu mến các làn điệu dân ca hội ngộ tại Trung tâm Văn hóa tỉnh Phú Yên để thưởng thức những câu hò điệu lý, những bài dân ca rất lạ tai nhưng không kém phần thú vị của đồng bào các dân tộc anh em. Và các nghệ nhân, diễn viên - trong đó có những người vốn chỉ quen hát trước bà con thôn xóm - hào hứng bước vào cuộc thi diễn khó quên. Nếu như các nghệ nhân, diễn viên người Chăm, K’ho, Raglai, H’rê, Êđê, Cadoong… làm khán giả ngạc nhiên và thích thú trước những sắc màu văn hóa của dân tộc họ, qua những bài dân ca có cái tên khó nhớ như Thay mai (Ai đến phía xa), Kathơng gloong lơi (Người tình ơi), Ma Diêng (Hát mừng lúa mới), Yhơih va dhô con (Lời ru con của chồng nàng Hơih), Hát Ayray (Gọi anh về), Iyêng Cadoong (Cô gái Ca doong)…, thì những người đắm đuối với dân ca vùng đồng bằng ven biển Nam Trung Bộ làm khán giả xao xuyến với các câu hò, bài chòi, điệu lý. Này là Lý năm canh nặng trĩu ưu tư, này là Lý đi chợ - Lý bán quán rộn ràng như bước chân các thôn nữ. Và đây trích đoạn Thoại Khanh dắt mẹ tìm chồng (bài chòi cổ) - một tích xưa làm thổn thức khán giả nay.

Do khác biệt ngôn ngữ, khán giả người Kinh không thể cảm nhận cái hay của dân ca đồng bào các dân tộc thiểu số. Song với tiết mục Nghen K’pơ crêu Dhavao (Chăn trâu gọi bạn), người nghe vẫn cảm thấy thú vị. Giọng ca của nghệ nhân H’rê Đinh Ngọc Su 66 tuổi mộc mạc nhưng truyền cảm cùng tiếng sáo réo rắt, gợi nhớ hình ảnh trẻ mục đồng vắt vẻo trên lưng trâu khi chiều chầm chậm buông.

Tiết mục được thi diễn sau cùng là Liên khúc dân ca Nam Trung Bộ với hò khoan, hò hê, hò ba lý, hò chèo thuyền, bài chòi, lý hương đất và hò tát nước. Những câu hát ra đời trong lao động sản xuất, thể thiện tình yêu thiên nhiên, tình yêu làng xóm ruộng đồng một cách giản dị, nói hộ tình yêu lứa đôi một cách kín đáo mà sâu sắc. Những câu hát lúc trữ tình sâu lắng, lúc khỏe khoắn nhịp nhàng đã chinh phục người nghe.

Tiết mục chân chất góp mặt trong Liên hoan Dân ca khu vực Nam Trung Bộ năm 2009 là Hò giã gạo, được biểu diễn bởi 8 nghệ nhân, hầu hết đã trên 80 tuổi, ở huyện Sông Cầu. Tiếng hát mộc mạc ẩn chứa niềm đam mê của họ đã rất nhiều lần vang lên giữa những đêm trăng, khi bà con trong thôn xóm thấy nhớ điệu hò ra đời từ trong lao động ở quê mình. Lần này thì khác, họ không hát giữa xóm làng thân thuộc mà hát trên sân khấu. Vẫn áo bà ba, vẫn chân đất, họ hát mộc trong tiếng chày khua vào cối giã gạo. Có ý kiến cho rằng một khi đã đưa lên sân khấu biểu diễn thì cần phải “sân khấu hóa”. Thế nhưng lời ca không trau chuốt, được cất lên từ những cụ ông cụ bà tuổi tác chất chồng lại làm cho người nghe thích thú, vì dù đang ngồi trong khán phòng thì dường như họ vẫn được trở về với nguyên vẹn khung cảnh làng quê. Khi được “phỏng vấn” cụ bà Trịnh Thị Nhữ, 83 tuổi, cười móm mén: “Không hồi hộp đâu, vì hát hoài mà”. Còn cụ ông Nguyễn Tạo, 81 tuổi, nói: “Ở đây thì hát “tóm tắt” thôi, chớ ở xóm hát nhiều lắm, có khi tới hai ba giờ sáng”.  

Tiết mục Hò giã gạo của đoàn Phú Yên - Ảnh: M.KÝ

Điều đáng mừng là góp mặt trong đêm chung kết liên hoan lần này, bên cạnh những giọng ca tuổi đã xế chiều, có không ít giọng ca trẻ. Họ không những góp phần tạo nên sức sống cho cuộc hội ngộ của các làn điệu dân ca mà quan trọng hơn là cho thấy, đã có những người kế thừa, phát huy vốn quý của ông bà xưa để lại. “Nên tạo điều kiện cho lớp trẻ học hát dân ca để bảo tồn và gìn giữ những nét đẹp văn hóa của ông bà” - bà Nguyễn Thi Phương, trưởng đoàn Bình Thuận nói vậy. Tham gia liên hoan lần này, hai giọng ca của đoàn Bình Thuận đều trẻ, tuổi mới ngoài 20.

Hai giải A của Liên hoan Dân ca khu vực Nam Trung Bộ năm 2009 đã được trao cho tiết mục Nghen K’pơ crêu Dhavao (Chăn trâu gọi bạn) - đoàn Quảng Ngãi và Liên khúc dân ca Nam Trung Bộ  - đoàn Bình Định. Trong 5 giải B có một giải được trao cho đoàn chủ nhà Phú Yên với tiết mục Hát Ayray (Gọi anh về). Riêng Hò giã gạo được trao phần thưởng đặc biệt của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam.

Liên hoan Dân ca khu vực Nam Trung Bộ năm 2009 đã khép lại. Trong  dư âm các câu hò điệu hát của dân gian, lại nhớ lời nhận xét của giáo sư - tiến sĩ khoa học Tô Ngọc Thanh, rằng liên hoan cho thấy sự phong phú về tâm hồn của các dân tộc ở khu vực Nam Trung Bộ. 

LÂM VY