Sáng tháng Chạp, tôi ngồi cà phê một mình, nghe mấy đứa nhỏ chơi ở khúc cua khuất vách tường hỏi mua đồ tết chưa? Có đứa khoe: Má tao mua rồi. Đứa kia nói: Nhà tao nghèo không có “chiền” (tiền), chờ cuối năm ba đem tiền về, má tao hẹn đi chợ tết mua luôn. Tôi nghe từ “hẹn” dài đến cuối năm, thấy thương quá, ra dòm tận mặt xem con ai còn nói đớt mà biết than nghèo.

Minh họa: HƯNG DŨNG

Mà nghèo thiệt, nhà nó ở chỗ cống thoát nước qua đường. Ai đặt cái cống ác nhơn, mùa mưa nước trong núi chảy ra nhiều mà cái họng cống nhỏ nên mỗi lần mưa to, nước rút qua cống không kịp, tràn vô sân như cái ao. Tôi biết rành gia cảnh nhà nó. Má nó ở nhà làm đám ruộng, hai đám mía, lo cho con đi học. Làm ruộng thì đủ ăn, còn đám mía bị mưa bão quật ngã bò dưới đất (mía ngã sớm vươn lóng đâm chồi sát đất). Mua sắm trong nhà chờ ba nó làm thợ hồ ở Sài Gòn gửi tiền về.

Trước, ba nó làm thợ hồ ròng rã hai tháng, cuối cùng chủ thầu chạy nợ, không có tiền về xe. Tốp thợ hồ bị chạy nợ là anh em cột chèo, anh rể em vợ, anh em con bạn dì. Sau lần chủ thầu chạy nợ, tốp thợ rã ra làm nhiều chỗ để đề phòng người này bị chạy nợ thì còn nhờ người kia, mượn tiền.

Nghe con bé nói vậy tôi lo xa… Ngày hết tết đến, rủi ba nó bị chạy nợ nữa thì từ “hẹn” kéo dài qua tết.

Nhớ lại thời bao cấp, má nuôi bầy gà đôi ba chục con để bán tết. Bước qua tháng Chạp, má mua quần áo tết cho tôi, sợ cận ngày quần áo tăng giá. Không có tiền, má mượn tiền bà Tám ở xóm dưới, hẹn bán gà trả. Đùng một cái bầy gà cù rụ (bệnh newcastle), chết không còn một con. Gần tết bà Tám đến nhà đòi nợ. Không có tiền, má năn nỉ bà Tám qua tết làm ăn có, trả. Bà Tám nhất quyết không, miệng nói to như cái chát bể. Má năn nỉ bà Tám nói nhỏ sợ hàng xóm nghe. Bà la lên: “Tao ăn to nói lớn”. Ban đầu hàng xóm nghe tiếng được tiếng mất, sau đó nghe lảnh lói, đến coi đông như đám hát. Lần đầu tiên hàng xóm tận mắt thấy bà Tám hung dữ ngồi chà xuống nền nhà đòi nợ.

Cái áo tết mua từ tiền mượn của bà Tám, cái thời “may lấy có” mới giặt hai nước đã bung chỉ, giặt qua ba nước áo co lại bó sát người thiếu điều cựa không được. Ra Giêng má đi cuốc cỏ sắn mía cho bà Tám trừ nợ. Cái áo má mặc may từ vải tám, đã rệu, cuốc cỏ chưa trừ hết nợ thì rách te tua.

Tết năm sau má mua cho tôi cái quần âu. Cái quần mặc vào, thả tay thì chạy tuột luốt xuống đầu gối, luồn dây nịt nhíu mấy lớp lưng quần. Má nói: Mặc trừ hao, sang năm lớn nữa, sẽ vừa.

Phần má mua bộ đồ vải Mỹ A, mặc ba bữa tết xong má giặt sạch cất kỹ để dành mặc tết sang năm. Đến khi dọn đồ đạc chuẩn bị làm nhà, má lấy quần áo ra kiểm tra, thấy bị gián nhấm. Má tiếc hùi hụi.

Nhà không có đàn ông đứng ra coi tuổi cất nhà, má “bán cái” cho thợ. Ngày mở móng không có thợ cả, chỉ có thợ con. Có người thợ mộc ra bụi tre trước nhà chặt tre vô chẻ lạt làm giàn bị gai tre kéo rách te tua ống quần, má lấy cái quần rộng của tôi cho thợ mặc. Cất chưa xong ngôi nhà, hai bên đít quần đã tơi tả.

Do “bán cái” cho thợ nên ngày về nhà mới, ông thợ cả vô nhà trước, tới bàn thờ ông bà thắp nhang. Ông thợ cả mặc quần áo nai nịt gọn gàng, nhưng tôi để ý thấy cái bụng lép xẹp thiếu điều xỏ cọng lạt tre bên này thủng qua bên kia. Tưởng ai, thợ cả là con đầu của bà Tám, còn người thợ mộc là con rể bà Tám…

Lại nói về chuyện đứa bé trông ba về để có đồ tết. Tôi lo xa nên cứ hai, ba ngày thì gặp nó hỏi thăm: Ba về chưa? Bà con lối xóm nấu nướng cúng tất niên, bước ra khỏi ra là bay mùi tết. Gần cuối tháng Chạp ba nó về, má nó đi chợ cuối năm mua quần áo mới.

Mùng 1 trời đổ mưa, lát sau sân nhà nó thành ao, con nhỏ đứng trong nhà nhìn ra. Ông trưởng thôn đi chúc tết đầu năm, lội vào nhà ăn cái bánh uống ly nước trà. Ông hẹn ăn tết xong làm tờ trình xin ủy ban nhân dân xã mở rộng họng cống. Nửa buổi sáng mùng 1 trời tạnh mưa, nước rút, con nhỏ mặc áo mới ra khỏi nhà, phấn khởi đi chơi tết.

MẠNH HOÀI NAM