Người Hà Nội những năm gần đây có thú trưng hoa đào trên bàn thờ từ ngày rằm tháng Chạp. Có sắc thắm của đào, có bưởi thơm vàng óng là đã có không khí tết rồi.

Violet cắm chung với thược dược, lạc mốt rồi !

Chợ hoa tết được thông báo mở từ sau hôm rằm, mà là hàng chục điểm chứ không chỉ có duy nhất trên mạn 36 phố phường như người ta quen gọi là chợ hoa Hàng Lược như ngày xưa nữa. Dân sống lâu đời ở Hà Nội, hoặc có chút gốc gác phố Hàng, dù bây giờ không còn tiện đường vẫn muốn dạo chợ hoa siêu cổ này.

Không hẳn để sắm đào sắm quất hay ngắm những hoa những quả trăm hồng ngàn tía mà là để hít hà cái mùi tết cũ trong ký ức, khi còn là những cậu bé cô bé theo cha mẹ len lỏi những bước chân rất ngắn quanh những xe hoa đào rực rỡ, những vạt quất xanh um óng ánh vàng, những vệt thủy tiên trắng tinh một góc chợ hay những đồng tiền, thược dược, violet… lô nhô, chen chúc.

Người hàng phố tinh sành, hoa không đẹp đừng có dại chen chân vào đây, sẽ chịu số phận hẩm hiu cả ngày không “ma” nào hỏi đến cho dù giá có mềm hơn đôi chút. Cũng như luật bất thành văn là hễ một món đồ ẩm thực nào mà tồn tại dài lâu ở 36 phố phường thì khách phương xa cứ mạnh dạn mà thưởng thức. Vì chắc chắn toàn là đồ ngon của ngọt vậy đó.

Tuy nhiên, đã xen những nốt nhạc lạ trong bản hòa âm rạo rực hoa lá mùa xuân bởi bây giờ chợ hoa này đã thêm kha khá hàng bày bán hoa giả và thú bông, lại có cả đồ chơi Trung Quốc. Phong vị xưa cũ bay đi ít nhiều và đó là nỗi nuối tiếc của những người từng biết về một chợ hoa nguyên bản của người Hà Nội.

Gian bếp của ngôi nhà có người nội trợ theo trend (xu hướng) những năm gần đây luôn có một nồi nước lá mùi. Khi nước sôi sùng sục, bếp sẽ được tắt đi vung mở ra và khắp nhà tràn ngập mùi thơm ấm áp thanh khiết này. Khi nước trong nồi đã nguội, hương đã nhạt thì lại đun sôi sùng sục lượt kế tiếp. Nếu có thêm vỏ bưởi khô thả vào đun cùng thì không gian chẳng khác nào một nơi chưng cất tinh dầu, cho cảm giác ngọt và dịu lòng kỳ lạ.

Chắc là vì nó đem lại cảm giác quây quần, cũng là một thứ mùi của Tết. Rồi hoa mùi già cắm lẫn cùng violet trong chum gốm to rất đẹp và rất Tết, cũng là một phát hiện mới của những mùa Tết gần đây, sau khi nhà nhà phục dựng lại những lọ hoa violet cắm xen với thược dược để hồi nhớ lại những cái Tết thời bao cấp.

Nhưng thược dược chóng tàn, người kỹ tính sẽ thích một góc violet với mùi già hơn. Những cành mùi xanh ngăn ngắt với chi chít nụ xanh nho nhỏ xen giữa những bông hoa mùi nhỏ xíu bung nở tím màu pastel ăn nhập tuyệt vời với những cành hoa tím tím bé xinh xinh báo xuân nồng. Hương hoa thanh khiết cứ vấn vương trong không gian thật thi vị.

Mùi của những món tết thật tết

Trong mâm cỗ tết truyền thống của người Hà Nội không thể thiếu món canh măng khô, thường được hầm kỹ với xương heo, chân giò hay thậm chí gần đây có mốt nấu với ngan già. Măng khô giờ có thể mua để nấu ăn quanh năm nhưng ngày trước đó là món chỉ Tết mới có. Bởi thế mà cái mùi ngai ngái của măng khô vừa luộc bỏ nước cũ xông khắp gian bếp cũng là một vị rất đặc trưng của Tết.

Nhà có con gái lớn, thường được mẹ dặn rằng, mỗi lần vo gạo thì lấy nước đó ngâm măng, măng sẽ mềm và ngon. Ngâm độ vài ba ngày, măng đã hết cái độ cứng quèo khô quắt thì rửa kỹ từng cái măng, rồi bắt đầu luộc sôi sùng sục trong nồi to, sôi kỹ một lúc thì bắc xuống, trút ra rá, lại luộc tiếp luôn nước mới.

Cỗ tết truyền thống... mở rộng - Ảnh: HỒNG THU

Một thời gian dài người Hà Nội không tự gói bánh chưng. Tết vì thế đỡ bận rộn nhưng cũng mất đi nhiều phần phong vị. Mùi bánh chưng mới luộc thơm bốc khói chính là nét duyên sắc độc đáo nhất của mùa Tết. Trước đó, cả nhà mỗi người mỗi việc, kẻ đãi đỗ người rửa lá dong, là đã thụ hưởng cái mùi của ấm no, của quây quần, đặc Tết. Nhiều nhà không gói bánh bằng khuôn mà gói tay.

Nhìn cái bánh chưng cao thành, lạt buộc đâu ra đấy, gói rất chặt tay, bánh sẽ chắc. Đến cái lá ngoài cùng, thì lật trái lá dong ra, màu xanh của mặt lá này khiến cái bánh chưng trông xanh hẳn lên. Có “trường phái” không đồ cho đậu chín mà gói đậu sống. Bánh ấy thì phải luộc kỹ, nhưng như thế nhân bánh sẽ đậm đà. Tầm sáu, bảy giờ tối, bắt đầu bắc bếp luộc bánh trong cái thùng tôn.

Đầu tiên lót mớ lá dong xuống đáy thùng rồi xếp bánh vào. Cứ thế nổi lửa luộc bánh. Ngồi trông nồi bánh chưng trong mười mấy tiếng đồng hồ, vắt từ tối qua đêm đến sáng, bảo sao không nảy sinh ra vô số câu chuyện diễm tình?

Bánh chưng truyền thống… mở rộng thịnh hành những năm gần đây có bánh chưng gấc, bánh chưng cốm, bánh chưng 5 màu ngũ hành… Cũng là những nét đẹp lạ của ẩm thực tết Hà Nội.

Cỗ tết truyền thống… mở rộng

Gì chứ cỗ bàn là cứ phải phủ phê. Đó là quan niệm của những bà nội tướng yêu bếp. Mâm cỗ tất niên của người Hà Nội theo truyền thống đầy đủ 4 bát: bát chân giò hầm măng lưỡi lợn, bát bóng thả, bát miến, bát mọc. 4 đĩa là đĩa thịt gà, đĩa thịt lợn, đĩa giò lụa, đĩa chả quế. Nếu 6 bát sẽ bao gồm: Măng, bóng, mực, nấm thả, miến, mọc; 8 đĩa gồm: Thịt gà luộc, giò lụa, chả quế, trứng muối, dưa hành, bánh chưng, lòng gà xào dứa và cá kho.

Vậy nhưng, người hiểu sâu về văn hóa ẩm thực sẽ biết mâm cỗ tất niên cũng còn tùy thuộc vào hoàn cảnh của từng nhà mà biện cỗ. Gia cảnh nhiều khi nhìn mâm cỗ cũng đoán được phần nào.

Nhưng như mọi dấu hiệu khác của đời sống, ẩm thực là một dòng chảy không ngừng nghỉ. Người nội trợ của thủ đô ngàn năm văn vật giờ đây cũng còn rất bận rộn với các công sở hay buôn buôn bán bán. Bởi thế mà đã có những mâm cỗ tất niên mang dáng dấp truyền thống… mở rộng.

Chẳng hạn như, gà tây xông khói Hàn Quốc hay cánh, đùi, lườn ngỗng Nga xông khói… đã là một trào lưu trong mâm cỗ tết vài năm nay. Lườn ngỗng Nga xông khói chuẩn thì có giá khoảng 250.000 đồng/kg nhưng chỉ cần 2 lạng là thái đầy vun được một đĩa. Năm nay, các chị em còn bảo nhau làm thêm món salad lườn ngỗng này, quả là một sáng tạo không tồi. Rồi thì bắp cừu xông khói chín, đùi cừu muối sống tẩm ướp gia vị, cá hồi Na-uy/ Chi Lê xông khói, phô-mai sợi xông khói Nga, đùi heo Hàn Quốc xông khói… cũng không còn xa lạ. Đa dạng hơn mà lại tốn ít thời gian chuẩn bị hơn, âu cũng là cái nhịp của cuộc sống hiện đại.

Ăn tết bằng… báo tết

Người Hà Nội nhiều năm nay đã có thói quen đưa hẳn báo tết vào danh sách sắm tết. Các báo đều ra trước tết cả tháng, đều dày và in lộng lẫy khác hẳn ngày thường. Thời bây giờ, báo giấy ngậm ngùi nhường thị phần cho truyền hình, báo điện tử và mạng xã hội. Thế nhưng báo tết vẫn là một giá trị không thể phủ nhận. Cả năm mà không viết được bài báo tết nào ra hồn thì ăn tết mất ngon và coi như năm đó lộc nghề hao hụt, ấy là tâm sự của những nhà báo yêu nghề. Còn người dân, ngày thường có thể chả bao giờ bỏ tiền mua báo - đọc chùa trên mạng còn chả hết nữa mà - nhưng Tết đến là trong nhà phải có bộ báo tết. Mà kỳ lạ, báo tết nào cũng tràn đầy phong vị, nhìn bắt mắt và cũng có thể coi là một món ngon trong ẩm thực ngày tết. Thời nay người ta “ăn” bằng mọi giác quan mà lại. Các tờ báo Trung ương, địa phương không hơn kém nhau bao nhiêu bởi báo tết toàn xài đặc sản. Không ít tờ báo của các tỉnh, các ngành cũng kén đặt các nhà báo, nhà văn tên tuổi và viết chất để có những bài báo, hình ảnh thật hay, thật đẹp chiều quý độc giả.

Nói về cái sự ăn tết, chơi tết ngày nay của người Hà Nội thì chắc biên thành sách cũng không hết chuyện. Đôi nét chấm phá để bạn đọc hình dung và tiếp tục cùng chúng tôi bổ sung vào kho tàng kiến thức về Tết. Vậy thôi.

VÕ HỒNG THU