Ở phố, lại nhớ làng...
Ở quê, khác phố. Khi đưa ông Táo là rộn ràng chuẩn bị tết vì đồng lúa đã cắt, gà vịt đã đủ lông, thịt thà đã đủ chia, gạo nếp đã sàng sẩy, rau trái đã căng tròn, láng mướt trong nắng se lạnh...
Cỡ sau hăm ba tháng mười khi trời quang, mây tạnh, cha lấy từ gác bếp những hạt hoa đem gieo trên đất xốp rồi tạo thành những luống hoa vạn thọ đến cổng rào tre. Má đã đong ba giạ nếp tượng rằn (giạ là đơn vị đo lường để cân lúa, mỗi giạ từ 5-7kg) phơi ra sân nắng. Đó là thứ đầu tiên tôi thấy lúc vừa dứt những trận mưa triền miên và cũng là thứ để chuẩn bị đón tết đầu tiên phải chuẩn bị trước để có một hương vị tết nơi đồng làng.
Giống nếp tượng rằn dùng để nấu xôi, làm rượu, gói bánh tét, bánh chưng hay dập cốm thì rất ngon vì độ dẻo, vị thơm, không dính như nếp cái hoa vàng phương Bắc (nếp cái hoa vàng bây giờ vẫn còn, nhưng nếp tượng rằn trên cánh đồng Tuy Hòa dường như đã mất giống). Nếp tượng rằn quê ngoại trồng liền với những giống lúa: móng chim, lúa gòn, bông giang rất ngon vì khi nấu hạt rời, xốp mềm và thơm hơn cả nàng hương bây giờ. Rồi má về làm dâu nhà nội, con dâu đất ruộng lại về thôn Vườn Trầu xóm Đường. Má luôn tay liềm, tay thúng với những đêm mờ sương lấy nước để có những vạt nếp tượng rằn thân cao, hạt trĩu nặng to tròn.
Tôi nhớ nếp tượng rằn má phơi khô, giê sạch rồi đem xay. Những hạt nếp ấy sẽ thổi xôi cúng ông Táo, cúng Tất niên, nấu chè đặt ngay dưới cây tre cha dựng đầu cổng trên luống hoa vàng vạn thọ làm nêu đón tết và hạ nêu hết tết. Còn cha nấu rượu, cả nia cơm nếp trắng tinh phủ men được cắt vuông vức đặt vào từng khạp da lươn nhỏ đợi lên men để thành cơm rượu và cả những chai rượu nếp tượng rằn có màu vàng mật ngọt nồng. Nếp tượng rằn được rang làm cốm, đóng thành từng khối trắng tinh thơm giòn và ngọt dịu mùi đường. Đó là những ngày áp tết cho đến ngày ba mươi, nếp đã ngâm, thịt heo đã chia bên hàng xóm đem về ướp gia vị để sẵn. Dưới bóng cây ô mai chớm nụ trước hiên nhà và trên chõng tre có thêm xấp lá chuối, bó lạt tre ngâm nước để buộc, cả nhà quây quần gói bánh tét cuối năm. Những câu chuyện về đồng áng, về dòng họ bà con, về được mất vụ mùa, về thiên tai bão lũ được ôn lại trong một năm đi qua của tứ mùa chuyển dịch...
Đêm cuối năm, có lẽ duy nhất mỗi năm tôi được thức đến giao thừa, được nghe cha kể chuyện bên nồi bánh tét nghi ngút khói, được moi từ bếp lửa những mảnh than củi cháy đượm ra mà nướng thịt khô lấy từ chái bếp và cùng cha nhâm nhi ly rượu nếp tượng rằn thơm nồng, ngọt dịu, ấm sực. Đồng làng yên ả, bếp lửa tí tách, thấp thoáng bóng nội vào ra nơi bàn thờ gia tiên đơm đủ tất cả xôi, cốm, rượu, cả hoa vàng vạn thọ, cả bồng chuối sau vườn… Và tí nữa thôi, là những đòn bánh tét, bánh chưng đặt trang trọng trên bàn thờ khi nội đã khăn đóng, áo dài với những nén hương tỏa lan cầu mong mưa thuận, gió hòa.
Đồng làng đã thay đổi, thay đổi rất nhiều sau gần nửa thế kỷ. Đẹp hơn, thênh thang hơn, có nơi đã thành đô thị mà những người xa quê lâu năm trở về phải ngơ ngác. Điện, đường, trường, trạm đã thay đổi bộ mặt nông thôn nhưng vẫn chưa thay đổi người nông dân trong ký ức một thời như những người bạn tôi, cha và chú tôi, láng giềng tôi; chỉ cần nhắc lại hương vị đồng làng vào tết là câu chuyện kể dài không dứt. Và giờ thì làm gì còn nếp tượng rằn ở Vườn Trầu xóm Đường hay lúa móng chim, bông gòn, bông giang thơm lừng một thuở...
Tết đã về, nhớ áo mới của má, đồng tiền của nội, cốm rang của cha, cặp bánh tét nhỏ nhắn xỏ vào chiếc đòn gánh nhỏ xinh hai đầu đi khoe bạn làng vào đầu năm mới và thoảng trong gió xuân trôi về đồng làng, trong chái bếp là hương nếp tượng rằn hay nồi cơm lúa mới từ hạt gạo móng chim, bông giang đang hé nắp trào bọt mừng nắng se vàng.
Ở phố, lại nhớ làng vào dịp tết.
HUỲNH THẠCH THẢO
