Khơi thức lại mạch ngầm văn hóa của vùng địa linh nhân kiệt Quảng - Đà bằng lối viết nhẹ nhàng mà hiếm có nhà nghiên cứu nào làm được, Phạm Hữu Đăng Đạt thủ thỉ cùng chúng ta những “Chuyện xưa xứ Quảng”.

Bìa sách “Chuyện xưa xứ Quảng” - Ảnh: HẢI DƯƠNG

Đúng như tên của tập biên khảo, nhà nghiên cứu văn hóa Phạm Hữu Đăng Đạt viết về những chuyện xưa trong lòng xứ Quảng. Mỗi bài viết là một chuyến đi, một hành trình điền dã mà người viết hòa mình vào nếp sống, nếp ăn ở của vùng đất mà ông đến. 58 bài viết được tuyển chọn trong các biên khảo, tập bản thảo, tác phẩm đã xuất bản là 58 cuộc hành trình như vậy. Các bài viết được sắp xếp theo 4 chủ đề chính: Ẩm thực, Địa danh - Nhân vật, Thú chơi - Phong tục và Làng nghề.

Lần giở từng trang sách cho đến bài viết cuối cùng, bạn đọc dễ khẳng định Phạm Hữu Đăng Đạt đã đi và hiểu tường tận vùng đất mà ông đến. Có lúc, người đọc thấy ông ngồi bên quán nhỏ ven đường, cùng ăn bún sắn trộn, chè khoai, bánh da với người địa phương. Có khi, ta tưởng ông đi săn mật ong rừng cùng người làng An Bằng, Đại Thanh, Đại Lộc, khi khác lại thấy ông thăm Làng mắm Nam Ô, Nghề đúc đồng Phước Kiều, Nghề làm trống ở Lâm Yên…

Nhưng nếu chỉ có ghi chép hiện sinh là chưa đủ để tạo nên một Phạm Hữu Đăng Đạt qua Chuyện xưa xứ Quảng. Ông đi đúng nhiệm vụ của nhà nghiên cứu khi ngược thời gian trở về quá khứ cùng những truyền thuyết, lễ hội, gánh hát, chợ xưa… đã bị bụi thời gian làm mờ khuất. Ông tỉ mỉ phủi lớp bụi ấy. Nín thở, chậm rãi, nhẹ nhàng, cứ như nếu mạnh tay, những giá trị văn hóa sẽ không còn được vẹn nguyên nữa. Truyền thuyết lòn bon, Truyền thuyết Sông Vàng, Gánh hát Cổ Mân, Chợ tết quê xưa… vì thế mà đến trọn vẹn tới người đọc.

Chuyện xưa xứ Quảng không nặng nề như nhiều tác phẩm biên khảo khác. Ngôn ngữ và cách dẫn dắt của tác giả nhẹ nhàng, uyển chuyển: “…Trên các bờ ruộng, trên các đám khoai ngút ngàn theo tầm mắt, lố nhố người là người. Rồi có tiếng gọi í ới, tiếng cười đùa chọc ghẹo nhau nghe văng vẳng đâu đây. Thỉnh thoảng, giữa đêm khuya thanh vắng lại vẳng lên tiếng hò khoan với những bài hát gây xúc động lòng người…” (Chuyện làng khoai Trà Đỏa). Cách đặt tiêu đề rất giàu chất thơ: Từ một giấc mơ, Bàng Tân, làng… ngậm ngải, Những người đi bứt chỉ chằm, Muốn em lấy chồng về xứ Khánh Vân… Một tác phẩm nghiên cứu như trở thành tập truyện ngắn dễ đọc, dễ cảm, phù hợp với nhiều đối tượng bạn đọc ở mọi lứa tuổi.

Cuối tháng 11 vừa qua, NXB Kim Đồng Đà Nẵng ra mắt Chuyện xưa xứ Quảng khi tác giả của nó đã giã từ cõi tạm. Đúng như quy luật, người chỉ nhớ đến người bằng những điều có giá trị mà người để lại. Thân hữu, đồng nghiệp và bạn đọc nhớ Phạm Hữu Đăng Đạt nhờ những gì ông để lại, trong đó có Chuyện xưa xứ Quảng.

Nhà nghiên cứu văn hóa Phạm Hữu Đăng Đạt (1957-2015) tên thật là Phạm Hữu Bốn, quê ở Đại Tân (Đại Lộc, Quảng Nam). Các tác phẩm của ông đã xuất bản: Hương vị Quảng Nam (1988), Văn hóa Quảng Nam (2002, in chung), Chuyện làng nghề đất Quảng (2002), Sắc bùa xứ Quảng (2010)…

HẢI DƯƠNG