Tôi “biết” Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Tòng lần đầu tiên khi ông vào vai Phàn Định Công trong vở cải lương nổi tiếng “San Hậu”. Tôi xem vở này, đến nay đã mười năm có lẻ. Mười năm qua, dù đời có bao nhiêu thú vui, có xô tôi đến trăm bờ bến lạ, thì cải lương - hai tiếng thiêng liêng ấy vẫn là niềm hoài nhớ trong trái tim non dại của tôi. Với “San Hậu”, tôi nhớ từng chi tiết, bởi ngoài kịch bản kinh điển, thì ở đó còn có người nghệ sĩ khiến tôi rùng mình mỗi lần nghe, xem ông diễn - Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Tòng.

Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Tòng lúc sinh thời và con gái - Nghệ sĩ Ưu tú Quế Trân - Nguồn: Internet

Trong vở “San Hậu”, Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Tòng vào vai tướng quốc nước Tề, trấn thủ thành San Hậu, tên Phàn Định Công. Vở lấy bối cảnh Tề vương băng hà, tể tướng Tạ Thiên Lăng tiếm quyền, sai bộ hạ truy sát bà thứ hậu Phàn Phụng Cơ vì bà đang mang giọt máu duy nhất của họ Tề.

Đất diễn “Phàn tướng quốc” được “phô” ra khi con gái lão quan Triệu Khắc Thường, Triệu Lệ Trinh về thành San Hậu báo hung tin. Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Tòng vận trên người bộ giáp bào uy nghi, thể hiện trọn vai diễn qua giọng nói run run, cặp mắt trợn ngược. Từ cái vuốt râu đến điệu bộ, bước đi đều chắc nịch, ai xem đều thấy được độ sâu trong nghề của ông. Nhân vật của ông xuất hiện ít, dừng lại khi

 ết đoạn “Phàn Định Công đề cờ” thề phục Tề, diệt Tạ. Thế nhưng, cảnh “Phàn tướng quốc” tay bế cháu ngoại, ấu chúa Tề Thiện Tôn, trong khi chân đã run, sức đã kiệt vẫn lẫm liệt khí phách thề diệt quân phản phúc khiến trăm người xem là trăm nỗi căm phẫn, nghẹn ngào.

Buổi chiều ông đi, tôi nghe lại hai đoạn trích trên. Tới đoạn Nghệ sĩ Ưu tú Quế Trân vào vai Triệu Lệ Trinh, đầu chít khăn tang, xông thẳng vào thành San Hậu, tôi không thể ngăn nước mắt mình chảy. Trên sân khấu, khán giả chứng kiến Quế Trân khóc cho nhân vật “cha”, lão quan Triệu Khắc Thường. Nay, khán giả nghe như từng giọt nước mắt rơi trong lòng cô, khi nhìn đôi mắt đỏ hoe của Quế Trân trong những ngày cô cùng gia đình chu toàn nghĩa tử cho người vừa nằm xuống.

Những ai đem lòng si mê, trân quý bộ môn nghệ thuật cải lương thì ắt hẳn không cần nghe tôi nói thêm. Có lẽ tôi sẽ không cần nói thêm về một Thanh Tòng là con, là cháu, là hiện thân của những nghệ sĩ lớn: đào Vĩnh Xuân, kép Hai Thắng, bầu Minh Tơ, đào Bảy Sự. Có lẽ tôi không cần nhắc lại rằng ông đã làm sống dậy bao nhiêu nhân vật như Lữ Bố trong “Phụng Nghi Đình”, Bao Công trong “Bao Công tra án Quách Hòe”, Tiết Ứng Luông trong “Thần nữ dâng ngũ linh kỳ” hay Dự Nhượng trong “Dự Nhượng đả long bào”… Tôi không cần kể ra đây, ông chính là đồng đạo diễn của bao nhiêu vở nổi tiếng. Ông tận tụy và nghiêm khắc ra sao khi truyền dạy cho hậu bối. Ông nặng lòng thế nào khi đau ốm vẫn lê đôi chân tập tễnh lên sân khấu, vắt hết sức chạy ngựa để rồi trẹo cột sống... Thành tựu của một người nghệ sĩ lớn như ông, từ lâu đã hằn sâu trong tâm khảm những người yêu quý bộ môn nghệ thuật cải lương.

Ông giã biệt sân khấu, giã biệt cuộc đời, để lại khoảng trống thênh thang trên sân khấu cải lương nói chung và cải lương tuồng cổ - bộ môn do chính ông sáng lập. Ông ra đi, để lại trong lòng kẻ hậu sinh như tôi không ít hụt hẫng. Với tôi, ông từ giã cõi tạm quá đột ngột, dù bệnh tật đã báo trước. Song nghĩ lại, cuộc đời còn quá ưu ái những người như tôi, vì chúng tôi, những người “say” ông, còn có thể thấy ông trên sân khấu nhờ “gia tài” ông để lại.

HẢI DƯƠNG