Trần Quốc Cưỡng là một cây bút viết đều tay và xuất hiện đều đặn trên các báo từ Bắc chí
“Mái bếp và khói lam” cung cấp cho bạn đọc một bức tranh khá phong phú về cuộc sống miền quê. Chỉ cần đọc lướt qua các nhan đề, ta cũng thấy phần nào điều đó: Mái nhà xưa, Nọc rơm sau hè, Gáo dừa kỷ niệm, Những chiếc giỏ tre, Rổ may của mẹ, Những ngọn đèn dầu, Giếng làng, Chuyện mai mối, Quà của miền quê, Cánh diều tuổi thơ, Cua đồng, Cá rô dầm mắm ngò,… Người dân quê, dưới con mắt của anh, đại đa số đều là tốt. Họ là “Những con người chân quê thật thà, chất phác”, cần cù lao động và giàu lòng yêu thương. Không chỉ biết ơn, thành kính đối với bậc sinh thành mà tác giả cũng có cái nhìn tin yêu, trân trọng những người không quen biết. Tác giả khen “một người thợ có lương tâm nghề nghiệp” và động lòng thương “người hát rong khắc khổ, tội nghiệp năm xưa” giờ đã thành người của muôn năm cũ. Họ mang vốn văn hoá cổ truyền ra đi để nhường chỗ cho loại nhạc tân kỳ “nghe rồi quên ngay”…Theo tác giả, cần phải ra sức giữ gìn những nét đẹp nhân văn để làm nền tảng cho cuộc sống hôm nay.
Có thể nói, âm hưởng của cả tập tản văn là nỗi hoài tiếc sự ra đi của những nét đẹp xưa trước sự xâm nhập của các trào lưu văn hoá hiện đại và xa lạ. Ta thấy tác giả tả cảnh “xưa” nhiều hơn “nay”, tuy nhiên, không sa đà vào quá khứ mà thường giữ sợi dây liên hệ với hiện tại. Bởi vậy, cụm từ “ngày xưa”– “bây giờ” thường đi sóng đôi, tạo thành điệp khúc quen thuộc trong tản văn Trần Quốc Cưỡng. Ta cũng thường gặp giọng văn bùi ngùi luyến tiếc như: “Bây giờ các mẹ, các chị, các thôn nữ chắc không còn ai dùng dầu dừa thay nước hoa, không ai xin những búi tóc đem về chải chuốc thoa dầu dừa để làm đẹp như trước”, “Bây giờ, chắc chẳng còn mấy người giữ lại chiếc rổ may kỷ niệm”, “Bây giờ chuyện ở nhà từ đường đơn giản hơn nhiều”…
Trong tập tản văn này, Trần Quốc Cưỡng miêu tả tỉ mỉ cách cư xử trong đám giỗ, cách thức làm diều, hoa giấy, dép râu, gáo dừa… Trong bài “Cá rô dầm mắm ngò” tác giả viết: “Vào cơn mưa đầu đông, con cá rô ở kênh, rạch, sông, mương đã mang sẵn bụng trứng căng chờ ngày tạo hoá cho phép sinh sôi duy trì sự sống theo lẽ tự nhiên. Những cơn mưa đầu mùa ấy dù có chết, lũ cá rô cái cũng lao lên ruộng để âm thầm sinh đẻ (…) Tháng mười, tháng mười một âm lịch là thời kỳ chân rạ bắt đầu rã rữa, côn trùng sinh trưởng nhanh, họ hàng cá rô có những bữa no lòng, phổng phao nhanh như thổi (…) Ngày đông tháng giá bên chén cơm nóng bốc hơi thơm phưng phức, ta gắp miếng cá rô nướng dằm với mắm ngò nghe hấp dẫn đầu lưỡi. Ăn mãi, ăn mãi bụng no căng vẫn thấy còn thèm. Cá rô thơm mùi dìu dịu, mắm ngò cũng thơm mùi dìu dịu”. Làng quê Phú Yên trong văn Trần Quốc Cưỡng còn hấp dẫn bạn đọc bởi phong cảnh đẹp tuyệt vời. Bức tranh ruộng đồng hiện lên trong “Sương sớm làng quê” thật giàu hình ảnh: “Sương sớm làng quê bủa giăng thứ ánh sáng kỳ ảo, người đi trong sương như chấp chới, huyền hoặc, làm nên gương mặt tươi rói cho ngày mới (…). Một vài cánh cò chao nghiêng trong sương mỏng làm nên bức tranh quê yên ả, sống động. Phương Đông le lói ánh vàng, sương tan lãng đãng, chiếc khăn voan sương khổng lồ kéo dần, hiện ra làng quê mượt mà như vẽ (…) Nắng chạm vào sương qua từng chiếc lá óng ánh như kim cương, sương vỡ vụn chẳng thành một cái gì cả và cũng không một lời trách nắng vô tình”. Đọc tản văn Trần Quốc Cưỡng, người ta có cảm giác thèm thuồng được sống ở miền quê.
PHẠM NGỌC HIỀN
