Sử sách lưu truyền cá chình từng là nguồn thực phẩm quan trọng ngay từ thời La Mã cổ đại. Khi ấy, một cái ao đầy cá chình chính là biểu tượng của sự giàu có của một tộc người. Giờ đây, loài “danh ngư” này thường xuất hiện trên khúc sông Cái trải dài từ đập Tam Giang đến kè Bình Thạnh (huyện Tuy An). Tháng tư, nhiều người dầm mình suốt đêm trong nước để thu “lộc” chình giống. Và “tiếng thơm” từ nghề khai thác cá chình giống sông Cái cung ứng cho người nuôi trong cả nước, đã làm đổi đời bao người dân Hội Tín, Hội Phú, Bình Hòa. Nhưng, trước nạn khai thác ồ ạt như hiện nay, liệu mai này có còn cá chình giống trên sông Cái?
 |
|
Đông đảo người dân khai thác cá chình giống trên sông Cái - Ảnh: L.PHONG |
TRẮNG ĐÊM “SĂN” CÁ CHÌNH GIỐNG
Màn đêm buông xuống. Chuông nhà thờ Mằng Lăng ngân vang như phá tan không gian tịch mịch, yên ả ở chốn thôn quê bên dòng sông Cái. Đây cũng là lúc hàng trăm người dân, già có, trẻ có kéo nhau về bãi cát Bình Phú, Hội Phú và đập Tam Giang. Ánh đèn pin rọi nhấp nháy dày trên khúc sông. Mọi người vào vị trí đã được xí chỗ trước đó, bắt đầu hì hục dưới làn nước lạnh ngập đến đầu gối hoặc tới bụng để xúc chình. Ông Nguyễn Văn Tuấn, Chủ tịch UBND xã An Thạch nói: Thường thì mùa khai thác cá chình giống từ tháng 11 đến tháng 2 âm lịch năm sau. Nhưng ba mùa trước cá thưa thớt, năm nay cá xuất hiện khá muộn và dày đặc trên sông. Hàng đêm có hơn 300 người dân xúc cá chình, có thời điểm có cả ngàn người dân đứng xúc chình, ken dày dọc hai bên bờ sông. Nhiều cán bộ xã cũng tham gia xúc chình để cải thiện kinh tế gia đình...
22g đêm. Gió lay bờ tre kẽo kẹt. Dưới chân đập Tam Giang rì rào nước chảy, hàng chục người dân vẫn hì hục xúc chình. Phương tiện xúc cá chình chỉ là tấm lưới mùng rộng chừng 1m, dài 2,5m, viền dưới của chiều dài tấm lưới có gắn sợi xích nhỏ hoặc chì để giữ lưới được căng, hai bên gắn thanh tre hoặc gỗ tròn. Nghề xúc chình trông khá đơn giản, nhưng phải có hai người nắm giữ thanh cây ở hai đầu lưới, khom người xúc một đầu lưới xuống nước rồi kéo lên. Sau đó, một người bật đèn pin (cầm sẵn trên tay) rọi vào lưới, còn người kia quan sát thấy có cá chình thì cầm vợt vớt lên bỏ vào xô. Cá chình giống nhỏ như cây kim may hay cây tăm, thỉnh thoảng mới có con to bằng đầu đũa, và bơi ngược dòng nước sông. Người dân ở đây ví cá chình giống trên sông Cái như món “lộc” trời ban tặng hàng năm. Vậy nên ai xúc được nhiều thì coi như hưởng được nhiều “lộc”! Ông Nguyễn Ngọc Dũng (SN 1968, ở Hội Tín, xã An Thạch) vừa xúc chình, vừa cho hay: Đêm nào gặp luồng cá chình thì làm liên tục đến 5g sáng cũng xúc 800-1.000 con/đêm, bán được vài triệu đồng. Nếu chỉ xúc vài tiếng thì mỗi cặp (hai người) được 200-300 con; song cũng có rất nhiều người không gặp luồng cá và chỉ được vài chục con/đêm. Hiện giá chình giống từ 3.000 đồng xuống còn 2.000 đồng/con, nhưng vẫn còn cao hơn gấp đôi so với năm trước, nên bà con có thu nhập khá.
Bà Phạm Thị Phụng, mua chình giống ở Hội Tín cho biết: “Những ngày sau bão số 1, cá chình giống xuất hiện “rộ” trên sông. Có ngày tôi mua cả chục ngàn con, đóng thùng, bơm ô xy, vận chuyển vào TP Hồ Chí Minh và ra Đà Nẵng để tiêu thụ”.
 |
|
Người dân rọi đèn pin trên đập Tam Giang để bắt cá chình - Ảnh: L.PHONG |
NGƯỜI “KHAI SINH” NGHỀ KHAI THÁC CÁ CHÌNH GIỐNG
Hai đêm “ăn sương” trên sông Cái, hai đêm lặn lội ở Phú Hội, Hội Tín, tôi mới lần tìm ra manh mối và gặp được “thủy tổ” khai sinh ra nghề khai thác cá chình giống ở đây. Ông tên Nguyễn Văn Lam, sinh 1954, quê tỉnh Nghệ An, vào định cư ở Hội Tín, xã An Thạch từ năm 1987. Hơn 25 năm gắn bó với công trình Trạm thủy nông Tam Giang (nay là Văn phòng đại diện Trạm thủy nông Tuy An), ông Lam am tường nhiều loài thủy đặc sản sinh sống trên dòng sông Cái. Đêm trong ngôi nhà ba gian cũ kỹ ở gần đập Tam Giang, ông Lam hớp ngụm trà, khề khà, nhớ lại: Hơn 10 năm trước, cùng với tôm càng, cá sảnh, ba ba, cá vược, cá mương, nguồn cá chình hoa (Anguilla marmorota), dân địa phương gọi là cá chình bông, trên sông Cái nhiều vô kể, nhiều con to 5-7kg. Cá chình giống có thân nhớt, trông giống con rắn và bơi lúc nhúc như giun. Tuy nhỏ nhưng chúng rất khỏe, có thể trườn lên thân đập cao 1-2m. Lúc ấy, cá chình giống không ai mua nên không có giá trị. Sau mỗi mùa mưa lũ và mỗi lần đóng cống xả cát đập Tam Giang, tôi lấy xô xúc hàng chục kg cá chình nấu… cho heo ăn.
“Từ những năm 2002-2003, tôi là người đầu tiên trong cả nước xúc cá chình giống để bán cho các nhà khoa học ở Viện Sinh học nhiệt đới tại TP HồChí Minh, Trường đại học Nông lâm TP Hồ Chí Minh, Trung tâm (nay là Viện) Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản III Nha Trang (Khánh Hòa)… để nuôi thử nghiệm. Thời điểm đó, chình giống bán 400.000 đồng/kg (khoảng 8.000 con). Mỗi lần bán từ10-15kg, thu 4-6 triệu đồng”, ông Lam khẳng định. Sau khi nuôi thử nghiệm thành công, các viện nhân rộng mô hình ươm và nuôi cá chình hoa trong ao hồ tại một số tỉnh miền Trung và miền Nam. Và khi có “đầu ra”, người dân sinh sống ven sông đã đổ xô đi xúc cá chình giống để cung ứng cho người nuôi cáchình thương phẩm trong cả nước. Từđó, “danh ngư” cá chình giống sông Cái nổi tiếng khắp nơi. Ông Lam tâm sự: “Vì công việc quản lý đập Tam Giang, mấy năm sau tôi “giải nghệ” nghề xúc và mua chình giống đem bán. Còn dân làng An Thổ, Bình Hòa (xã An Dân), Hội Phú (xã An Ninh Tây), Hội Tín (xã An Thạch) ở ven sông Cái đã hình thành nghề khai thác cá chình giống. Bây giờ, không chỉ hành nghề ở địa phương, sau mùa mưa bão, họ còn xúc cá chình ở sông Đà Rằng (TP Tuy Hòa), các sông ở tỉnh Bình Định, Khánh Hòa…”.
NGUY CƠ TUYỆT CHỦNG CÁ CHÌNH
Theo các nhà khoa học, cá chình là loài di cư, cá mẹ đẻ ở biển, cá con sau khi nở trôi dạt vào bờ biển, cửa sông và lớn lên trên sông. Khi trưởng thành, cá lại di cư ra biển để đẻ. Cá chình ngoài tự nhiên chỉ phân bổ ở một số con sông ở miền Trung, như sông Ngàn Phố (Hà Tĩnh), sông Hương (Thừa Thiên Huế), sông Trà Khúc (Quảng Ngãi), sông Cái, sông Ba (Phú Yên), đầm Châu Trúc (Bình Định)… Hiện chưa có quốc gia nào nghiên cứu thành công việc sinh sản nhân tạo cá chình. Trong khi, cá chình là loài thủy đặc sản cao cấp, thịt thơm ngon, giá trị dinh dưỡng cao và còn là vị thuốc bổ dưỡng. Các nước như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, Indonesia… với thị trường tiêu thụ cá chình rất sôi động và giá cả cao ngất ngưởng từ 70-100 USD/kg cá chình; riêng Nhật Bản phải nhập thêm hàng chục ngàn tấn cá chình mỗi năm. Tại Việt Nam, nông dân cần số lượng lớn cá chình giống để thả nuôi trong ao hồ và giá cá chình thương phẩm liên tục tăng cao lên mức 450-500.000 đồng/kg. “Hấp lực” này đã khiến người dân miền Trung nói chung, ở ven sông Cái của tỉnh Phú Yên nói riêng, không chỉ tận thu cá chình giống, mà còn ồ ạt dùng xung điện để bắt cá chình thịt trên các sông, dẫn đến loài thủy sản này đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.
Không phải ngẫu nhiên màPhó thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải đã ký quyết định phê duyệt Đề án “Bảo tồn các loài thủy sinh quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2020”, trong đó có việc bảo tồn cá chình, đặc biệt là cá chình hoa trên sông ở tỉnh Phú Yên và Thừa Thiên Huế. Đã đến lúc ngành chức năng Phú Yên có giải pháp quản lý và hướng dẫn cho người dân khai thác hợp lý cá chình giống trên sông Cái, nhằm bảo vệ nguồn lợi này được bền vững, lâu dài.
LƯU PHONG
