Từ trước tết đến nay, chiều chiều, một số người ra sông Ba (đoạn trên và dưới cầu Đà Rằng mới) dùng trang cào cát, be bờ để đơm cá thài bai. Loại cá nhỏ này là đặc sản nên giá trị kinh tế rất cao, có những người sau một đêm đơm cá thu nhập gần cả triệu đồng.

 

Cá thài bai là tên gọi của cá bống con. Cá bống sống ở vùng nước ngọt, nhưng đến mùa sinh sản, chúng tập trung ở vùng cửa sông (vùng nước lợ) để đẻ trứng. Mùa sinh sản thường bắt đầu từ tháng Chạp đến hết tháng Giêng. Sau khi trứng nở, cá thài bai chỉ bằng chân nhang và chúng tập trung thành từng đàn bơi ngược dòng sông - về nơi sinh sống của chúng. Nắm được đặc điểm này, nhiều người ra sông đơm cá.  

Đặt đó bắt cá thài bai - Ảnh: ANH NGỌC

 

ĐƠM CÁ

 

Anh Nguyễn Bai  ở xã Hòa An (huyện Phú Hòa), người đã có trên 10 năm làm nghề, giới thiệu những dụng cụ cần thiết để đơm cá thài bai: Một cái trang dùng để cào cát, be bờ; một cái đó chuyên dùng đơm cá thài bai; hai tấm lưới mùng, một tấm dài khoảng 3m, tấm kia khoảng 2m và cao 0,5m… Theo anh Bai, trước đây người ta dùng tấm đăng (được vót bằng tre cật, lớn cỡ chiếc đũa, cao khoảng 4cm và bện chúng lại thành một tấm dài từ 3 - 5m) đơm cá. Khi chảy qua tấm đăng, nước tạo thành một dòng chảy rất êm, cá thài bai cứ thế mà vượt lên nên việc đơm cá cũng rất hiệu quả. Tuy nhiên, làm được một tấm đăng rất nhọc công, nếu mua thì giá rất đắt nên người ta thay thế bằng lưới mùng.

 

Khoảng 5 giờ chiều, tôi theo anh Bai ra sông Ba. Công việc rất đơn giản, chỉ dùng trang cào cát tạo thành một bờ nhỏ chạy dọc cách bờ sông khoảng 2-5m. Vì đã “xí” bãi sông này và đơm cá từ trước tết đến nay, nên anh Bai chỉ cào cát sơ sơ nhằm “tu bổ” lại bờ cũ. Cách khoảng 5m, anh chừa trống chừng 1m. Công việc cứ như thế: cào cát, be bờ… dài hơn một cây số. Trên cùng cũng chừa trống một đoạn khoảng 2m. Anh Bai giải thích, những đoạn trống này là để nước chảy qua, cá thài bai dựa sát bờ mà đi lên, gặp bãi sông êm và rộng cá sẽ nằm lại. Để đơm cá hiệu quả, bãi sông phải bằng và có độ dốc nhất định, nước chảy nhẹ và êm, độ sâu khoảng dưới 3cm nước thì cá mới tập trung…

 

Mặt trời đã lặn, màn đêm bắt đầu buông xuống. Công việc chỉ có vậy và chúng tôi quay trở về.

 

Cá thài bai đơm được - Ảnh: ANH NGỌC

Đúng hẹn, 4 giờ sáng, tôi có mặt ở nhà anh Bai và cùng anh ra sông đơm cá. Công việc đầu tiên là dùng trang cào cát đắp kín những đoạn chừa trống hôm qua, tạo thành một ô lớn. Ở cuối ô lớn lại cào cát đắp một ô nhỏ bên phía nước sâu. Đầu trên và dưới ô nhỏ này ta chắn mỗi đầu một tấm lưới mùng (ở trên là tấm ngắn, ở dưới tấm dài) để dòng nước chảy qua. Đồng thời, phía dưới ô nhỏ thông với ô lớn ta chừa một đoạn trống để nước chảy qua ô nhỏ trước khi chảy qua tấm lưới mùng ra ngoài. Khi ô lớn được đắp kín, nước từ từ rút xuống và cá cũng theo dòng nước sang ô nhỏ. Đến khi nước rút hết, cá sẽ tập trung hết ở ô nhỏ. Vì trong ô nhỏ nước vẫn còn chảy, nên khi đụng phải lưới mùng, cá chạy ngược dòng nước và tập trung ở đầu trên của ô nhỏ. Lúc này ta mới đặt đó, miệng đó quay vào trong ô, xuôi theo dòng nước để cá vượt lên sẽ chui vào đó. Đồng thời, ta rắc vôi bột ở đầu dưới cho cá dồn lên trên và chui hết vào trong đó… Hơn 7 giờ sáng, chuyến đơm cá thài bai của chúng tôi hoàn tất.

 

Anh Nguyễn Văn Hóa đang dùng trang cào cát, be bờ dọc sông Ba

 

LIỆU CÓ CÒN CÁ BỐNG SÔNG BA?

 

Sau khi cá thài bai chui hết vào đó, anh Bai mở đó trút chúng ra rổ và để lên chiếc cân đồng hồ mà vợ anh mang ra sông. Được 7,3kg. Lúc này có vài người ra tận bờ sông để mua cá trong khi chúng còn sống đang búng trong rổ, giá 100.000 đồng/kg. Chị Phùng, vợ anh Bai, cho biết: Cá thài bai đắt vì thịt chúng rất ngọt và ngon. Chỉ cần khoảng 100 gram cá, một nắm đậu cút, một ít nấm rơm và hành ngò là có một nồi cháo ngon lành cho khoảng sáu người ăn mà không cần phải nêm gì thêm. Ngoài ra, từ cá thài bai, người ta có thể chế biến được nhiều món ăn ngon khác. Chị Phùng cho biết thêm, số cá này trên đường ra đến chợ là người ta mua hết. Hôm nào ế, bán ở chợ đến 9 giờ thì cũng hết sạch.

 

Chia tay anh Bai, tôi đi dọc bờ sông khoảng 2 cây số, đến bãi đơm cá thài bai của anh Nguyễn Văn Hóa, cũng là người ở xã Hòa An. Tôi nhìn vào rổ, thấy số cá mà anh Hóa đơm được tương đương với lượng cá do anh Bai đánh bắt. Anh Hóa cho biết: “Mấy hôm nay cá đi thưa rồi. Đợt tết cá đi rộ, mỗi đêm đơm trên dưới 10 kg, có đêm trúng đậm đến 15 kg”.

 

Theo anh Hóa, ở đoạn sông này có trên 10 người đơm cá. Chỉ 100 gram cá thài bai đã có đến mấy ngàn cá con. Tính ra trong một ngày, một lượng rất lớn cá thài bai bị đánh bắt. Sau một mùa cá bống đẻ, sẽ còn bao nhiêu cá bống con sinh sống? Rồi đây liệu có còn cá bống sông Ba?

 

ANH NGỌC