Tự động hóa ở Nhật Bản được xếp vào hàng đứng đầu thế giới. Tuy nhiên xứ sở kỳ lạ này vẫn gìn giữ nghề thủ công, vẫn có những công việc rất “thủ công”. Nhiều người Nhật, dù đã nghỉ hưu và có cuộc sống đầy đủ nhưng vẫn hào hứng làm việc tay chân, kể cả… nhặt rác.

TỰ ĐỘNG HÓA VÀ THỦ CÔNG

Tại các ga tàu điện đều có máy đổi tiền, máy nộp tiền vào thẻ đi tàu để lên tàu, mỗi người chỉ cần quẹt thẻ. Đi xe buýt cũng quẹt thẻ, tài xế xe buýt luôn nở nụ cười cảm ơn khi khách xuống xe. Các cây xăng không có người bán, lái xe tự bỏ tiền vào máy, máy tự động bơm xăng đúng số tiền mình mua.

Nghe nói có nơi rửa xe tự động, tôi tò mò tìm đến thì gặp một chiếc xe đang đậu vào car wash (máy rửa xe). Chủ xe bỏ tiền vào máy rồi ra ngoài hút thuốc, máy tự phun nước, phun bọt tuyết chà rửa làm sạch, sưởi khô... Khoảng 15 phút sau, đèn báo hiệu hoàn thành, chủ xe vào lái xe về. Xe taxi tự động mở, đóng cửa đón khách và khách tự quẹt thẻ trả tiền, tài xế chỉ ngồi tại vô lăng quay lại cúi đầu chào khách và nói lời cảm ơn.

Máy bán kem, máy bán thức ăn, máy bán nước uống các loại được đặt khắp nơi trên đường, các góc phố, các ga tàu, bến xe. Riêng máy bán thuốc lá thì có cài thêm camera và dòng chữ cấm trẻ em. Chúng tôi đã thử vào một cửa hàng ăn tự động, ngồi vào bàn, chọn thức ăn trên màn hình nhỏ đặt tại bàn rồi bấm nút, thức ăn chạy tới trên băng chuyền dừng lại đúng chỗ, máy thông báo tên món ăn và mời khách, chúc khách ngon miệng. Ngoài ra, các món khác rất đa dạng vẫn chạy đều trên băng chuyền, ai thích món nào cứ chọn, ăn xong bỏ đĩa vào một cái hộc cạnh bàn ăn, đĩa tự động chạy đến máy rửa, sấy và chạy ra lại. Máy sẽ ghi nhận tất cả và tự động tính tiền, ăn xong quẹt thẻ rồi ra về. Chủ nhà hàng và rất ít nhân viên nhà hàng ra tận cửa cúi chào: “Chúc quý khách một buổi tối thú vị!”.

Món ăn của Nhật hầu hết được làm sẵn, có cả món đơn và mâm ăn nhiều món để tùy khách chọn. Người ta nói rằng món ăn của Nhật được bài trí đẹp mắt, hấp dẫn nhất thế giới. Đi tới đâu chúng tôi cũng thấy quảng cáo thức ăn, nên cảm nhận quảng cáo thức ăn nhiều hơn các loại quảng cáo khác. Tôi cũng từng nghe nói người Nhật thích ăn cá sống nhưng đến đây mới biết là không chỉ cá hồi, cá ngừ mà hầu như tất cả các loại cá họ đều ăn sống được, hầu như các loại thịt họ cũng ăn sống được, kể cả thịt ngựa. Tôi cũng đã ăn thử với họ, tất nhiên là chưa có cảm giác ngon nhưng ăn được và quan trọng là an toàn, không có sự cố gì sau đó!

Khu nhà trọ chúng tôi ở, về khuya nhìn từ xa không thấy đèn nhưng cứ đi đến đâu thì đèn tự bật sáng đến đó, đi qua rồi đèn tự tắt. Các lối đi trong nhà cũng được bố trí đèn tự động, các chức năng của nhà vệ sinh được tự động hóa cao độ. Đèn trong phòng khách, phòng làm việc không có công tắc mà được tắt mở bằng điều khiển từ xa. Tóm lại tự động hóa ở Nhật Bản được xếp vào hàng đứng đầu thế giới. Tuy nhiên, xứ sở kỳ lạ này vẫn gìn giữ nghề thủ công và vẫn có những công việc rất “thủ công”, như kéo xe đưa du khách tham quan các khu, điểm du lịch. Xe kéo được trang trí khá đẹp; đội kéo xe gồm các thanh niên khỏe mạnh; tiền thuê xe kéo này rất đắt.

Dạo quanh các khu du lịch, đền đài..., thỉnh thoảng tôi bắt gặp hình ảnh các cụ già đẩy xe, xách túi đi nhặt rác, hoặc ngồi xuống bên những gốc cây để nhổ từng cây cỏ dại một cách cần cù, tỉ mỉ. Các bạn Nhật cho biết đó là những người đã nghỉ hưu, có cuộc sống đầy đủ nhưng họ có nhu cầu làm việc để vui, để khỏe và để mình vẫn còn có ích. Họ không nề hà công việc gì. Một cậu kỹ sư người Việt đang làm việc tại một công ty phần mềm ở Tokyo kể rằng sau khi cậu ta đăng thông báo trên mạng về nhu cầu thuê người dọn dẹp lau chùi nhà cửa thì hôm sau, có một người phụ nữ lớn tuổi ăn mặc đẹp, lái ô tô rất sang trọng đến nhận việc. Cậu lấy làm bất ngờ nhưng bà nói bà muốn được làm việc.

Trên đường đến một khu phố vắng người, chúng tôi bắt gặp một người đàn ông ngồi miệt mài đục đẽo trang trí những tấm bia mộ. Đặc biệt, làm đẹp cho phụ nữ, trang trí cho một người mặc kimono là một nghề truyền thống lâu đời còn lưu truyền mãi, và người ta còn nói rằng đàn ông Nhật cũng thích được làm đẹp như tỉa lông mày, chăm sóc tóc, dưỡng da…

Nước Nhật tự động hóa cao nhất thế giới nhưng vẫn còn nghề thủ công nhất thế giới: kéo xe phục vụ khách du lịch - Ảnh: H.NGUYÊN

SẢN XUẤT VÀ TIÊU DÙNG

Hiromi năm nay 38 tuổi, phụ trách về tài chính - kế toán của công ty gia đình. Đây là một công ty vận chuyển hàng hóa từ thủ đô Tokyo đi về các tỉnh miền Trung và miền Nam nước Nhật. Hiromi là một cô gái vui tính, cởi mở, năng động và còn độc thân (Tình trạng lập gia đình muộn hoặc không thích lập gia đình đang là một mối lo của Nhật Bản). Cô lái xe đưa chúng tôi đi một vòng thủ đô và nhận lời đi ăn tối. Cô bảo: “Vậy là phải xin phép chủ cho nghỉ việc tối nay”. Thì ra ngoài công việc ở công ty, cô còn đi làm thêm ở sân thi đấu bowling vào ban đêm. Cô nói: “Một chút bổ sung để không nhàm chán trong làm việc và em rất vui vì em thích môn thể thao này”. Chúng tôi hỏi: “Có phải trẻ em ở Nhật chỉ biết học và học hành căng thẳng, còn người lớn thì làm việc dưới áp lực nặng nề dẫn đến stress không?”. Hiromi lắc đầu: “Ồ không! Trẻ cấp I và II thì vừa học vừa chơi, chỉ đến cấp III mới phải học tương đối căng thẳng, nhưng vào đại học thì cũng thoải mái. Nhiều sinh viên Việt Nam học ở Nhật giỏi hơn sinh viên người Nhật đó thôi! Còn tinh thần lao động của người Nhật thì nghiêm túc, chăm chỉ, chính xác và coi trọng hiệu quả, mà đất nước công nghiệp phát triển nào lại không như thế! Có rất nhiều người nước ngoài đến làm việc ở Nhật, họ vẫn cảm thấy không đến nỗi khó khăn lắm. Cũng có thể có một vài nơi nào đó làm việc căng thẳng, một số người nào đó bị stress, thậm chí có trường hợp tự tử nhưng không phải là phổ biến”.

Khi chúng tôi thắc mắc về việc nước Nhật sản xuất nhiều ô tô, xe máy, nhưng trên đường phố không thấy kẹt xe, và đặc biệt là rất ít xe máy, Hiromi giải thích rằng hệ thống tàu điện phát triển rất mạnh, rất tiện lợi, phần lớn người Nhật thích đi bộ, đi xe đạp và đi tàu, nên đường phố không bị kẹt xe. Một số người trẻ thích cảm giác mạnh, họ đi mô tô phân khối lớn. Ngoài ra, một ít xe máy dùng để chở hàng hóa nhẹ, còn thì chủ yếu là xuất khẩu.

Quan sát, tôi thấy xe nội địa, hàng hóa nội địa của Nhật đa dạng, hiện đại nhưng hình thức mẫu mã không đẹp như hàng xuất khẩu ra thế giới. Tôi hỏi: “Nước Nhật chẳng những sản xuất đủ hàng cho dân mình dùng mà còn sản xuất cho cả thế giới dùng, vậy trong lòng cô và người dân Nhật có tự hào về điều đó?”. Hiromi cười rất thoải mái: “Thường thì tôi không để ý đến chuyện này, chỉ khi ra nước ngoài thấy người dân các nước thích dùng hàng do Nhật Bản sản xuất thì cũng vui. Nhưng muốn giữ ưu thế cạnh tranh thì phải lo làm việc cho thật tốt, giữ uy tín với thế giới, chứ tự hào nhiều quá thì thế nào cũng thua!”.

Mọi người cùng cười xòa, vậy ra họ không “nổ”, không “chém gió” nhỉ! Hiromi kể rằng cô đã đến Mỹ, Anh, Nga… và các nước ASEAN trong đó có Việt Nam, nhưng thích nhất là Hawai của Mỹ vì cảnh đẹp, biển đẹp và khí hậu ôn hòa. Ở Nhật có mùa đông khắc nghiệt quá!

Kỳ cuối: Xứ sở của sự trung thực và dân chủ

HOÀNG NGUYÊN