Có một thời gian dài, khi đánh giá bài làm văn của học sinh, người thầy từng xem độ dài là tiêu chí đầu tiên. Sau đó, họ tiếp tục xem xét từng ý, từng lời, trình tự và kết cấu của toàn bài. Đáp án được tính chi li đến 0,25 điểm. Chẳng may, nếu người viết không đáp ứng được các yêu cầu của người ra đề và cứ viết những điều mình nghĩ, trình bày mạch cảm xúc riêng dù chân thực và xúc động đến đâu nhưng không thoả mãn các yêu cầu nêu trong đáp án thì coi như “toi”.
Cần kích thích trí sáng tạo của học sinh thay vì ép các em rập theo khuôn mẫu - Ảnh: TTO
Chính lối kiểm tra, đánh giá ấy mà người dạy phải hướng dẫn học sinh viết văn theo công thức. Tuỳ từng kiểu bài, người thầy sẽ hướng dẫn học sinh đi theo một trình tự nhất định. Các luận điểm, luận chứng, luận cứ được lần lượt trình bày theo một qui tắc riêng đối với mỗi kiểu bài. Có thể không hay (làm sao hay được) nhưng các thầy tin chắc nếu bài làm của học sinh được viết theo đúng thứ tự mà phần lý thuyết kiểu bài đã qui định thì ít ra cũng đạt điểm trung bình. Cứ thế, người dạy ra sức hò hét, ra sức gò người học vào khuôn; còn người học thì vẫn “trơ như đá, vững như đồng”, để rồi khi vào phòng thi thí sinh chẳng biết bắt đầu bài viết từ đâu nên chuyển sang tán hươu tán vượn.
Tiếp thu tinh thần đổi mới của Bộ GD&ĐT ngay sau khi thay sách giáo khoa lớp 10, nhân kỳ kiểm tra chất lượng đầu năm học, chúng tôi thử thay đổi cách ra đề để xem học sinh của mình sẽ làm bài như thế nào. Nội dung đề bài như sau: Học sinh chọn hai trong năm đề. Yêu cầu dung lượng bài làm cho mỗi đề chỉ viết 200 chữ. 1/ Tôi đã là học sinh lớp 10; 2/ Tôi yêu mẹ tôi; 3/ Xin mẹ hãy yên lòng về con; 4/ Tổ quốc trong lòng tôi; 5/ Cảnh kẹt xe. Kết quả: 33% học sinh chọn đề 3; 23% học sinh chọn đề 2; 18% chọn đề 1; 18% chọn đề 5; 8% chọn đề 4. Chúng tôi cho rằng tỉ lệ lựa chọn nêu trên là hợp lí vì nó đã phản ánh được đúng suy nghĩ của lứa tuổi và sự lựa chọn ấy cũng phù hợp đặc điểm tâm sinh lý của các em. Bởi lẽ đối với các em, còn tình cảm nào đáng quí hơn tình mẹ con? Lại thêm, trường của chúng tôi là một ngôi trường ngoài công lập, đa phần học sinh chưa chăm học, thậm chí chưa ngoan, vì thế số học sinh chọn đề bài có liên quan đến người mẹ để giãi bày tình cảm và lời quyết tâm trong năm học mới. Bên cạnh đó, có 18% học sinh muốn khẳng định đã đến tuổi trưởng thành, 18% quan tâm thực trạng xã hội và 8% đề cập đến đề tài hơi lớn lao, đó là Tổ quốc, một đề tài có lẽ sẽ được quan tâm nhiều hơn khi các em bước sang ngưỡng cửa các trường đại học-cao đẳng sau này.
Tuy nhiên, nhìn nhận chung, để thay đổi một phương pháp giảng dạy và cách đánh giá đã ăn sâu vào máu thịt người thầy (vốn được đào tạo và làm việc theo phương pháp truyền thống bao nhiêu năm nay), để thay đổi cách nhìn nhận sự việc từ một quan điểm vốn trì trệ và lạc hậu sang một quan điểm tiến bộ, khách quan và khoa học sẽ không bao giờ là điều đơn giản. Nhưng há lẽ chúng ta không thay đổi, không tự làm mới mình, cứ ngồi đó mà đặt vấn đề và chờ đợi “điều kì diệu” mà ta không có?
ĐOÀN NGỌC THÀNH
