Quần đảo Hoàng Sa gồm 2 cụm đảo chính là cụm Lưỡi Liềm ở phía tây và cụm An Vĩnh ở phía đông.
1. Cụm Lưỡi Liềm: Có hình cánh cung hay lưỡi liềm nằm về phía tây quần đảo, gần đất liền Việt Nam, gồm 8 đảo chính là Đá Bắc, Hoàng Sa, Hữu Nhật, Duy Mộng, Quang Ánh, Quang Hòa, Bạch Quy, Tri Tôn và các bãi ngầm, mỏm đá.
- Đảo Đá Bắc có tọa độ địa lý 17006,0 vĩ độ Bắc và 111030,8 kinh độ Đông.
- Đảo Hoàng Sa nằm ở tọa độ 16032,0 vĩ độ Bắc và 111036,7 kinh độ Đông, có hình bầu dục, độ cao 9m, diện tích 0,5km2, dài khoảng 950m, rộng khoảng 650m, có vòng san hô bao quanh. Tuy không phải là đảo lớn nhất nhưng Hoàng Sa là đảo chính của quần đảo, có vị trí quân sự quan trọng nhất cho việc phòng thủ bờ biển Việt Nam. Trên đảo Hoàng Sa từng có bia chủ quyền của Việt Nam với dòng chữ khắc trên bia: République Francaise - Emfire d’ Annam (Cộng hòa Pháp - Vương triều An Nam - Quần đảo Hoàng Sa). Ngoài ra, trên đảo còn có Miếu Bà, một số ngôi mộ của binh lính triều Nguyễn ra canh giữ đảo bị chết tại đây.
- Đảo Hữu Nhật mang tên đội trưởng của một số suất đội thủy quân triều Nguyễn được vua Minh Mạng phái ra Hoàng Sa đo đạc thủy trình, vẽ bản đồ, dựng bia chủ quyền Việt Nam. Đảo Hữu Nhật nằm về phía nam và cách Hoàng Sa 3 hải lý, ở tọa độ 16030,3 vĩ độ Bắc và 111035,3 kinh độ Đông, dáng đảo hình tròn, đường kính 800m, độ cao 8m, diện tích 0,6km2, có vòng đai san hô bao ngoài, giữa là vùng biển lặng.
- Đảo Duy Mộng nằm về phía đông nam đảo Hữu Nhật và phía đông bắc đảo Quang Hòa, ở tọa độ 16027,6 vĩ độ Bắc và 111044,4 kinh độ Đông do san hô cấu tạo thành, bãi san hô nằm xa đảo, nhô lên khỏi mặt nước khoảng 4m, có hình bầu dục, diện tích 0,5km2.
- Đảo Quang Hòa ở tọa độ 16026,9 vĩ độ Bắc và 111042,7 kinh độ Đông do san hô cấu tạo thành, là đảo lớn nhất trong nhóm đảo Lưỡi Liềm diện tích gần 0,5km2, trên đảo có nhiều cây cối, xung quanh đảo là một bãi san hô màu vàng nhạt, nhô ra rất xa đảo, nối với một số đảo nhỏ khác thành đảo Quang Hòa Đông và Quang Hòa Tây.
- Đảo Quang Ảnh mang tên nhân vật lịch sử Phạm Quang Ánh - Đội trưởng đội Hoàng Sa thời Nguyễn, theo lệnh vua Gia Long ra Hoàng Sa thu hồi hải vật. Đảo nằm ở tọa độ 16027,0 vĩ độ Bắc và 111030,8 kinh độ Đông do san hô cấu tạo thành, độ cao 6m. Chung quanh đảo là bờ biển có nhiều đá ngầm sắc nhọn rất nguy hiểm, tàu lớn không thể thả neo gần đảo mà phải thả neo ngoài khơi, muốn vào đảo phải sử dụng thuyền nhỏ. Đảo có hình bầu dục, diện tích khoảng 0,7km2.
(Còn nữa)
PGS, TS NGUYỄN BÁ DIẾN
