Chúng tôi về Xuân Phước (Đồng Xuân) vào một buổi sáng cuối năm, tiết trời dịu mát, hai bên đường là những mái ngói đỏ tươi thấp thoáng trong những rặng cây, cánh đồng xanh mướt trải rộng mênh mông giữa vùng đồi núi nhấp nhô gợi một cảm giác yên bình.
Chị em sinh đôi Nguyễn Huỳnh Phượng, Nguyễn Huỳnh Minh cùng ông ngoại - Ảnh: LÊ DIỆP
Theo chân một cán bộ xã, chúng tôi đến thăm gia đình anh Nguyễn Văn Tư ở thôn Phú Xuân A. Anh Tư quê ở Tiền Giang, năm 1990 mãn hạn tù, muốn ở lại Xuân Phước làm ăn sinh sống, nhưng lúc bấy giờ quy định không cho phép, lãnh đạo Trại giam A20 đã đứng ra bảo lãnh cho chàng trai Nam Bộ để có được một bến đỗ mới. Năm 1992 anh kết hôn với chị Hồ Thị Bích Phương là người địa phương. Với hơn 1ha đất trồng mía, lúa, bắp và chăn nuôi heo, bò, hai vợ chồng với 4 đứa con cũng chỉ đủ ăn. Nhận thấy không thể chỉ bám vào ruộng đất mà có thể khấm khá lên được, anh bàn với vợ vay thêm tiền của bà con họ hàng và của cán bộ trại, mua đất, xây dựng ngôi nhà ngay trên con phố chính gần cổng Trại giam A20 để buôn bán. Vợ chồng anh được lãnh đạo trại tin tưởng giao cho việc cung cấp nhu yếu phẩm. Nhờ đó họ đã trả hết nợ, gả chồng cho con gái, chu cấp cho con trai học đại học ở Quy Nhơn. Bà Hồ Thị Đợi, là vợ liệt sĩ, mẹ vợ của anh Tư, khi nghe chúng tôi hỏi có hài lòng về ông con rể Nam Bộ không, bà nở một nụ cười phúc hậu: “Chớ mắc mớ gì mà không hài lòng, nó chí thú mần ăn, không rượu chè, cờ bạc, thương yêu, chăm lo vợ con. Với tui, nó cũng ra vô, hiếu thảo, còn đòi gì nữa”.
Anh Đỗ Như Hưng quê ở Hải Dương, có lẽ là cánh chim xa nhất dừng lại nơi đất này. Lúc chúng tôi đến thăm, anh Hưng đang lái xe đi chở sắn, các con đi học, nhà chỉ có vợ anh là chị Ngô Thị Điều. Ngôi nhà ngói rộng gần 100m2, lát gạch men láng bóng, dàn cửa toàn bằng gỗ tốt nhưng đôi chỗ vẫn còn chưa hoàn thiện. Chị Điều cho biết, nhà xây được 3 năm rồi, nhưng chưa hoàn thiện vì phải để tiền đầu tư làm ăn. Hai vợ chồng sống chủ yếu nhờ 6ha sắn và đất rừng. Qua nhiều năm trồng sắn, thấy nhu cầu nguyên liệu của Nhà máy sắn Đồng Xuân ngày càng tăng, anh Hưng bàn với vợ mua xe tải để vận chuyển sắn. Hiện tại nguồn thu nhập từ chiếc xe tải chưa ổn định vì họ mới mua xe hồi tháng 6, nhưng về lâu dài đó là hướng đi đúng đắn, đảm bảo thu nhập bền vững.
Ở thôn Phú Xuân A, gia đình anh Nguyễn Hữu Bằng quê ở Bình Kiến TP Tuy Hòa được nhiều người biết vì cả ba con đều học hành giỏi giang. Ra đón chúng tôi là hai đứa trẻ, một gái, một trai, vóc dáng khỏe mạnh, nước da ngăm ngăm, khuôn mặt khá thông minh, lanh lợi. Đó là hai chị em sinh đôi Nguyễn Huỳnh Phượng và Nguyễn Huỳnh Minh. Nhìn thấy trên tường dán đầy giấy khen, cháu Minh cho biết đó là của chị cả Huỳnh Thị Thanh Hương đang học Đại học Ngoại thương TP Hồ Chí Minh. Thế còn các cháu? Cháu Minh lục trong tủ ra khoe với chúng tôi chiếc Huy chương đồng học sinh giỏi cấp tỉnh. Hóa ra, cả hai chị em Phượng - Minh đều là học sinh giỏi cấp huyện từ lớp 1 đến lớp 6, hiện đang học lớp 7. Năm lớp 5, hai chị em đều được cử đi thi học sinh giỏi cấp huyện. Cậu em đạt giải nhất Văn - Toán cấp huyện, rồi được cử đi thi Toán cấp tỉnh và đạt Huy chương đồng.
Ngoài các gia đình nói trên, ở Xuân Phước còn có gia đình các ông Trần Khánh Vân quê Quảng Nam nhận thầu đánh bắt cá ở hồ chứa nước Phú Xuân, Lê Minh Phú quê Bình Thuận làm rẫy nuôi bò và nhiều người khác nữa là những điển hình có thu nhập khá và nuôi dạy các con chăm ngoan học giỏi.
Xuân Phước có tất cả 28 hộ gia đình vốn là phạm nhân mãn hạn ở lại lập nghiệp, gồm đủ các thành phần, dân tộc, lứa tuổi, từ khắp mọi miền của đất nước. Người ở lại sớm nhất là vào năm 1990, còn gần đây nhất là vào năm 2007, sinh sống chủ yếu ở các thôn Phú Xuân A, Phú Xuân B. Ông Võ Văn Trí, Chủ tịch UBND xã Xuân Phước nhận xét: “Những người ở lại lập nghiệp, phần lớn đều có học nên biết cách làm ăn, thu nhập thuộc loại khá so với mức sống trung bình của bà con trong xã. Tất cả đều chấp hành tốt mọi chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước, tích cực tham gia đóng góp xây dựng địa phương, không ai có dấu hiệu tái phạm hay vi phạm. Người dân địa phương và chính quyền tạo mọi điều kiện thuận lợi để họ làm ăn sinh sống”.
Trong cuộc đời, ai mà chẳng có những phút giây yếu lòng, lầm lỡ. Điều quan trọng là phải biết dừng lại trước giới hạn của luật pháp và đạo đức, nhưng điều quan trọng hơn là sau khi vấp ngã phải có đủ bản lĩnh để đứng dậy làm lại cuộc đời. Gần 30 con người sau khi mãn hạn cải tạo đã được nhân dân và lãnh đạo địa phương, Trại giam A20 đùm bọc, cưu mang, không chút kỳ thị, đã giúp họ tìm lại được chính mình trên mảnh đất lành này. Khi đến gặp những người vốn đã có một thời lầm lỡ, thật lòng mà nói chúng tôi cũng cảm thấy đôi chút ngại ngần. Vậy mà lúc chia tay, cái cảm giác ấy dường như đã biến mất, nhường chỗ cho một niềm tin về sức mạnh bất diệt của lòng nhân ái đã làm nên những điều tốt đẹp nhất trong cuộc đời này.
Ở Phú Yên, nhắc đến Xuân Phước là người ta nghĩ đến xã anh hùng với chiến dịch Đồng Tre và nhiều trận đánh khác thời chống Mỹ, nhớ con sông Trà Bương và hồ chứa nước Phú Xuân thơ mộng. Nhưng Xuân Phước còn một địa danh nữa cũng nổi tiếng không kém, đó là Trại giam A20. Vùng đất này không chỉ là nơi đã gieo mầm thiện cho hàng vạn đối tượng lầm lỗi sớm hoàn lương, trở về với đời sống bình thường, mà còn là nơi cưu mang, giúp đỡ cho hàng chục người lấy nơi đây làm quê hương thứ hai của mình để làm lại cuộc đời. Vậy điều gì đã biến cái xã miền núi hẻo lánh này thành mảnh đất lành cho hàng chục cánh chim lang bạt đậu lại gây dựng tổ ấm?
LÊ DIỆP
