CUỘC NỔI DẬY (BỘ TỘC BA NA THỒ LỒ NGÀY 1/7/1957)
Vận động các gia đình có con em bị địch cưỡng bức đi lính cầm súng giặc nên tìm cách bỏ hàng ngũ địch trở về với dân, hoặc giả khi nào bị địch thúc ép đi càn quét thì không được đi sâu vào rừng bắn phá, gieo đau thương tang tóc cho đồng bào. Còn một điều nữa rất quan trọng. Ma Pốp ngừng lại, đưa mắt nhìn các đồng chí. Nhân cuộc họp hôm nay, chúng ta quyết xóa bỏ luôn (Ban đại diện xã thôn). Thồ Lồ ta sẽ thành lập Ủy ban Mặt trận xã, sẽ cử ông Ma Quân làm Chủ tịch Mặt trận để động viên mọi lực lượng. Chi ủy dự định cử Ma Nghoe là Phó Bí thư chi bộ kiêm chủ tịch ủy ban tự quản. Các chủ làng các buôn được chỉ định làm Chủ tịch Mặt trận buôn kiêm luôn trưởng thôn.
Ma Nghoe trình bày thêm:
- Cử anh Ma Khó, Ma Chút trực tiếp phụ trách Ban chỉ huy xã đội. Ma Tôi lo bảo đảm hành lang liên lạc, lo sản xuất đời sống. Đó là dự kiến của chi bộ, hôm nay đưa ra chúng ta thảo luận luôn.
- Đồng ý. Tất cả đều giơ tay:
- Xin đề nghị chi bộ lấy ngày 1/1/1957 là ngày “Thồ Lồ nổi dậy giết mật vụ M, thành lập chính quyền tự quản và mặt trận đoàn kết xã”. Bà con lũ làng đi tìm hái những bông hoa rừng đẹp nhất, tổ chức mít tinh, kính dâng lên Bác Hồ.
Vài hôm sau nguồn tin từ dưới bay lên cho biết: Tên Thảo quận trưởng Vân Canh bị cách chức. Quận Thảo bị cách chức chẳng ai ngạc nhiên cả. Biết lâu nay bọn chúng trổ tài khuyển mã vẫn không dồn được dân, để cái lũ làng cứng đầu cứng cổ này chống lại, chạy vào rừng sống “bất hợp pháp”, dẫu treo giá khắp nơi vẫn không sao lấy được cái đầu của mấy ông cộng sản nằm vùng trên ấy... Tình hình càng ngày càng có lợi cho cách mạng. Cái gai sờ sờ ra đó vẫn không nhổ được.
Bọn Mỹ - Diệm vẫn chưa nguôi nỗi ấm ức, từ khi vùng Thồ Lồ bất hợp tác với địch, hàng tháng bọn chúng thay nhau lên càn quét hai ba đợt, mỗi đợt kéo dài năm đến bảy ngày. Đi đến đâu bọn địch cũng bị ná, băng cung, bẩy đá, chông tẩm thuốc độc tự động lao phóng tới tấp. Kinh hoàng quá, nhiều thằng không dám mò vào rẫy, chĩa mũi súng lên trời bắn vu vơ cho xong chuyện. Cả lũ mặt mày nhớn nhác, đứa cõng, đứa khiêng cùng nhau đưa ma xuống núi.
Cả vùng này chưa đầy một nghìn dân, trong tay chỉ có cung, ná và cây rừng núi đá mà cả một đội quân quốc gia trên đại đội, tiểu đoàn với bao chiến thuật “màu nhiệm” do cố vấn Hoa Kỳ điều khiển đến con chồn, con sóc e chạy đằng trời cũng không thoát! Vậy mà các ngài lầm to! Bài toán giải sai rồi!
- Đúng lời Ma Nghoe nói: “Thồ Lồ không còn cô đơn nữa mà đã có chỗ dựa vững chắc khi sức mạnh đã bén rễ trong lòng dân. Phong trào đồng bằng đang từng bước khởi động. Vùng căn cứ Đăk-Bớt của tỉnh Gia Lai sát cạnh vùng Thồ Lồ đêm đêm kéo đến đầy thung lũng làng Pờ-là đốt đuốc lên, thét vang lời thề “Thù bọn Mỹ - Diệm phải giết cho hết chúng nó”.
Đồng bào Ba Na Thồ Lồ ta đã có bạn chiến đấu, chúng nó không làm gì được mình đâu. Có cách mạng dìu dắt cho mình cái gan, cho mình cái đầu khôn ngoan nhất định mình không chịu thua.
Cuối năm 1958, anh Năm Phổ Bí thư Tỉnh ủy đi ra Khu họp, anh Năm có ghé qua Thồ Lồ nghỉ chân. Bà con dân làng đem gà, gạo đến trạm tặng anh. Tôi dẫn anh đi thăm mấy làng xung quanh. Anh Năm trầm trồ: Sắn nhiều quá! Sắn bạt ngàn! Không ngờ bà con ở đây lại no hơn vùng dưới! Tôi tiếp lời anh: “Nếu dân không nhảy vào rừng chống địch, để địch dồn hết xuống ấp thì vùng này chỉ có thú rừng thôi anh ạ”. Anh Năm Phổ cười. Sáng ngày hôm sau tôi và anh em giao liên dẫn anh lên đường ra Khu họp.
Anh Năm đi Khu họp, anh Trần Suyền thay anh Năm Phổ điều hành công việc trong thời gian anh Năm Phổ đi vắng. Thường vụ chủ trương tiến hành diệt một số ác ôn đầu sỏ để cảnh báo kẻ địch và thức tỉnh quần chúng. Anh Trần Suyền Phó Bí thư Tỉnh ủy trực tiếp chỉ đạo tổ vũ trang công tác diệt tên Thống Cường đại diện xã Xuân Phước đêm 15/11/1958. Sau đó một tuần địch khả nghi chúng bắt 50 người dân xung quanh đánh đập tàn nhẫn, cơ sở xã Xuân Phước bị vỡ từng mảng.
Ta diệt được tên Thống Cường, một cuộc thử nghiệm diệt ác đầu tiên ở đồng bằng, đã trở thành một phương hướng hoạt động mới nhằm tạo khí thế mới cho cuộc đấu tranh làm chấn động cả tỉnh. Tuy nhiên diệt ác mà dân không nổi dậy được để bị địch đánh phá phong trào. Anh Năm Phổ đi họp Khu về không hài lòng, phê bình anh Sáu Suyền “nôn nóng”. Thế nhưng với bọn tôi ở cấp dưới lại hết sức ủng hộ việc làm của anh Suyền. Muốn tạo thế tạo lực nhất định chấp nhận hy sinh. Nếu chờ thời cơ thì chẳng bao giờ thời cơ nó tự đến cả.
Tôi gặp anh Sa người cầm súng trực tiếp giết tên ác ôn Thống Cường hỏi: Vì sao các anh chỉ có hai người bé nhỏ mà có sức mạnh phi thường thế? Anh trả lời: vì nhân dân đã tạo sức mạnh phi thường trong lòng người chiến sĩ, vì sự trung thành vô hạn đối với dân, với Đảng mà hoàn thành được nhiệm vụ vẻ vang.
(Còn nữa)
Hồi ký VĂN CÔNG
