Nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn (nguyên Phó chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Phú Yên) học khóa 1, Trường đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội, cùng thế hệ với nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như các NSND Doãn Hoàng Giang, Thế Anh, Xuân Huyền, Minh Ngọc... Năm nay bước sang tuổi 72, như “Con tằm rút ruột vẫn còn tơ”, nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn vẫn còn sáng tác kịch bản sân khấu, vẫn còn nhiều dự định với nghệ thuật tuồng - môn nghệ thuật sân khấu độc đáo của dân tộc mà ông suốt đời tâm huyết.
Nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn - Ảnh: PHAN XUÂN LUẬT
5 LẦN THAM GIA BIỂU DIỄN PHỤC VỤ BÁC
Năm 1959, 17 tuổi, rời làng Vích, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An, Phạm Ngọc Sơn ra Hà Nội, học khóa đầu tiên của Khoa Tuồng, Trường Ca kịch Dân tộc Trung ương (nay là Trường đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội), với sự gửi gắm của cả một gia tộc có truyền thống về nghệ thuật và của một làng quê nổi tiếng với chiếu chèo hay vào bậc nhất xứ Nghệ. Có năng khiếu về nghệ thuật từ nhỏ, được những giáo sư, nghệ sĩ nổi tiếng cũng mới từ Liên khu 5 ra như Giáo sư Hoàng Châu Ký, NSND Nguyễn Nho Túy... truyền dạy, Phạm Ngọc Sơn nhanh chóng tiếp thu các kiến thức về bộ môn nghệ thuật độc đáo này của dân tộc và được sắm vai nhiều trích đoạn tuồng và vở tuồng nổi tiếng.
Sau khi ra trường, Phạm Ngọc Sơn về công tác ở Đoàn Tuồng Liên khu 5 thuộc Nhà hát Tuồng Việt Nam. Một trong những kỷ niệm không bao giờ quên của nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn trong những năm là sinh viên và công tác ở Đoàn Tuồng Liên khu 5 là được 5 lần tham gia biểu diễn phục vụ Bác Hồ cùng các đồng chí lãnh đạo Trung ương và khách quốc tế. Ông cho biết, tiết mục “ruột” của lớp tuồng cũng như Đoàn Tuồng Liên khu 5 biểu diễn phục vụ Bác là trích đoạn “Trưng Trắc, Trưng Nhị đề cờ” trong vở tuồng “Trưng Nữ Vương” của soạn giả Tống Phước Phổ. Mỗi lần xem xong, Bác đều ngợi khen: “Các cháu biểu diễn tiến bộ hơn lần trước” và thưởng kẹo cho diễn viên. Một lần trong số đó, ông nhớ là vào mùa thu năm 1967, Đoàn Tuồng Liên khu 5 lại vinh dự được biểu diễn phục vụ Bác và đoàn đại biểu các nước Mỹ La tinh sang thăm Việt Nam. Lần đó, sau khi khen và thưởng kẹo cho diễn viên, Bác đề nghị các vị khách quốc tế có mặt hôm ấy cùng Bác hát một bài dân ca Tây Ban Nha bằng tiếng Tây Ban Nha, do Bác chỉ huy. Không có đũa chỉ huy nhưng Người đã dùng động tác chỉ huy như một nhạc trưởng thực thụ. Nhìn các vị khách quốc tế say sưa hát bài dân ca Tây Ban Nha theo động tác chỉ huy của Bác, trong ông và các diễn viên của đoàn trào dâng một cảm xúc khó tả. Bác của chúng ta vĩ đại quá! Cảm xúc đó đã theo suốt ông trong những tháng ngày công tác ở Đoàn Tuồng Liên khu 5, hay khi vào chiến trường Khu 5 và vẫn vẹn nguyên khi hào hứng kể với tôi kỷ niệm về những lần được biểu diễn phục vụ Bác.
Bác Hồ và khách quốc tế sau khi xem học sinh khóa 1 Trường Ca kịch dân tộc Trung ương biểu diễn tại Phủ Chủ tịch năm 1961 cùng chụp ảnh lưu niệm (ảnh do nhân vật cung cấp)
KỶ NIỆM CHIẾN TRƯỜNG
Nhớ lời Bác dạy về nhiệm vụ của văn học nghệ thuật đối với sự nghiệp cách mạng của dân tộc, về công tác một thời gian ở Đoàn Tuồng Liên khu 5, năm 1968, ông xung phong vào chiến trường, công tác tại Đoàn Tuồng và Dân ca Khu 5. Bảy năm làm công tác nghệ thuật tại chiến trường, dù đói cơm lạt muối, không ít lần cái chết cận kề, nhưng được biểu diễn phục vụ bộ đội, phục vụ nhân dân, nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn cho rằng, đó là những tháng ngày đẹp nhất trong cuộc đời nghệ sĩ của mình. Đẹp nhất là tình cảm giữa người nghệ sĩ và khán giả. Chính vì thế không ít lần, ban ngày sốt lên đến trên 400C hay rét run cầm cập, giữa mùa hè mà quấn mấy lần chăn, vậy mà ban đêm, như một sự thôi thúc, anh em vùng dậy, hóa trang, lên biểu diễn ngon lành phục vụ bộ đội, dân công và nhân dân. Có lần, đoàn đang hành quân trên đường Trường Sơn thì gặp một tiểu đoàn cũng vừa từ miền Bắc vào. Vậy là anh em dừng lại, biểu diễn ngay. Trong ánh lửa bập bùng do bộ đội nhóm lên, anh em biểu diễn say sưa hơn 2 tiếng đồng hồ, mặc dù chiều hôm ấy, mỗi diễn viên chỉ có vài khúc sắn lót dạ. Anh em chiến sĩ lặng đi xem văn công biểu diễn. Rồi cả tiểu đoàn cùng đứng cả dậy, từng tràng pháo tay vang lên không ngớt. Đồng chí Tiểu đoàn trưởng tần ngần nắm tay từng diễn viên, xúc động nói: “Các đồng chí diễn hay quá! Ở giữa chiến trường không ngờ lại được xem văn công biểu diễn hay đến vậy. Chúng tôi không có món quà gì, chỉ có một mũ cối gạo tặng các đồng chí, mong các đồng chí nhận, ăn cho có sức để phục vụ nhân dân, phục vụ bộ đội”. Tối hôm ấy, cả đoàn 17 người, nấu một nồi cơm ăn với muối, cảm thấy như chưa bao giờ được ăn bữa cơm ngon đến thế. Sáng hôm sau, tìm hiểu, mới biết mũ cối gạo đó là tiêu chuẩn bữa sáng của cả tiểu đoàn.
Không ít vui buồn trong những năm phục vụ ở chiến trường. Nhiều người trong đoàn đã mãi mãi nằm lại, trong đó có Cao Đình Cựu, người bạn thân đầy tài năng, học cùng lớp, cùng quê, cùng vào chiến trường một đợt với ông.
Cũng chính trong những tháng năm ác liệt của chiến trường, đã nảy nở tình yêu giữa nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn và nghệ sĩ Phương Cơ - cũng từ Đoàn Tuồng Thanh Hóa vào bổ sung cho Đoàn Tuồng và Dân ca Khu 5.
Một cảnh trong vở diễn Tình yêu và khát vọng - Ảnh: LÊ MINH
CHÁY MÃI NGỌN LỬA TUỒNG
Sau 1975, vợ chồng nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn và Phương Cơ về công tác tại tỉnh Phú Khánh và sau là Phú Yên. Công tác ở nhiều đơn vị khác nhau, nhưng tình yêu đối với tuồng trong ông chưa bao giờ vơi. Hát hay, múa đẹp, nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn làm người xem nhớ mãi về những vai diễn để đời trong nhiều vở tuồng cổ và hiện đại… Ông cũng là tác giả kịch bản của nhiều vở sân khấu hoặc chuyển thể sân khấu được nhiều đoàn nghệ thuật tên tuổi trong cả nước biểu diễn như “Quyền uy và tội ác”, “Dời đô”, “Tình yêu và khát vọng”... Đặc biệt là vở “Tình yêu và khát vọng” viết về Phù nghĩa hầu Lương Văn Chánh, người có công tổ chức khai khẩn, lập nên vùng đất Phú Yên, nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn cho biết, đó là tấm lòng của ông đối với vùng đất Phú Yên tình sâu nghĩa nặng mà ông đã gắn bó hơn nửa cuộc đời.
Nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn rất tâm huyết với việc đưa nghệ thuật tuồng vào giảng đường. Ông đã cùng Chi hội Sân khấu Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Phú Yên thực hiện nhiều đợt nói chuyện, giới thiệu nghệ thuật tuồng cho các trường phổ thông và chuyên nghiệp trong tỉnh. Ở tuổi 72, ông vẫn đau đáu nỗi niềm tuồng. Hiện ông đang viết vở tuồng “Người đàn bà hóa muỗi” và chuyển thể vở kịch nói “Lý Thường Kiệt” của tác giả Phạm Hải sang tuồng.
Như “Con tằm rút ruột vẫn còn tơ”, nghệ sĩ Phạm Ngọc Sơn vẫn còn nhiều dự định về nghệ thuật tuồng.
PHAN XUÂN LUẬT
