Vậy là thêm một lần xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, giải thưởng quốc gia cho các tác giả văn học nghệ thuật vừa được công bố. Đối với giải thưởng Hồ Chí Minh, đây là lần thứ ba. Còn đối với giải thưởng quốc gia, đây là lần thứ hai. Nếu tiền nhuận bút của tác giả là bản quyền vật chất, thì giải thưởng được nhà nước xét tặng (dù có kèm theo tiền thưởng) lại là bản quyền tinh thần của tác giả.

 

Dư luận cho rằng cố nhạc sĩ Nhật Lai (gốc Phú Yên) xứng đáng được nhận Giải thưởng Nhà nước về VHNT. Tuy vậy, lần xét giải này vẫn không có tên ông – Ảnh: Tư liệu

Trong ba lần xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, giới nhạc sĩ vinh dự có 15 tác giả (đợt 1: 5 người, đợt 2: 9 người, đợt 3: 1 người) trong đó có 6 tác giả được truy tặng và 2 tác giả mất sau khi xét tặng (nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương và nhạc sĩ Trần Hoàn). Trong hai lần xét tặng giải thưởng quốc gia, giới nhạc sĩ vinh dự có 73 tác giả (đợt 1: 40 người, đợt 2: 33 người) trong đó có 18 người đã mất. Như vậy trong số 88 nhạc sĩ được vinh dự nhận giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng quốc gia có đến 26 người đã mất.

 

Sau lần công bố giải thưởng quốc gia đợt 1, có hai nhạc sĩ không nhận giải thưởng là Phạm Tuyên và Nguyễn Đình Phúc. Nhiều người nói hai ông xứng đáng giải thưởng Hồ Chí Minh nên không nhận để chờ đợt xét tặng sau. Nhưng đến đợt này, người thứ 15 được nhận vinh dự này lại là nhạc sĩ Trọng Bằng. Có lẽ hai ông vẫn tiếp tục phải chờ các đợt xét tặng sau nữa chăng? Cũng sau lần công bố giải thưởng quốc gia đợt 1, dư luận giới nhạc sĩ không khỏi ngạc nhiên vì sao những nhạc sĩ Văn Chung, Lê Yên, Vũ Trọng Hối, Lê Lôi, An Chung, Vũ Thanh… lại chưa được xét tặng, mặc dù trong số họ có những người còn xứng đáng được giải thưởng Hồ Chí Minh như Văn Chung, Lê Yên, Nhật Lai… Điều đó đã được nhạc sĩ Hồng Đăng (khi ấy đương nhiệm Phó Tổng Thư ký thường trực Hội nhạc sĩ Việt Nam) giải thích: “Thực ra, cho đến danh sách bổ sung cuối cùng thì Hội đã đưa lên trên hơn 70 nhạc sĩ. Song có lẽ do chủ trương ban đầu của Hội đồng xét tặng là không trao giải thưởng cho những người đã mất (thực ra, họ mới là những tác giả có đóng góp đáng kể). Đến khi có chủ trương xét tặng cả những người đã mất thì lại mắc ở khâu kinh phí đã định sẵn. Nên đành để lại một số trường hợp cho đợt sau”.

 

Quả nhiên đến đợt này, Hội Nhạc sĩ Việt Nam và Hội đồng xét tặng đã không quên những nhạc sĩ có đóng góp song đã mất như: An Chung, Mộng Lân, Vĩnh An, Lương Vĩnh, Lê Lôi, Thái Cơ, Tú Ngọc, Vũ Thanh, Vũ Trọng Hối, Hoàng Tạo, Nguyễn Thành, Lê Yên, Văn Chung. Bên cạnh đấy, Hội Nhạc sĩ Việt Nam và Hội đồng xét tặng đã ghi nhận được thành tích các nhạc sĩ thời chống Pháp khác nữa như Xuân Oanh, Nguyễn An, Phan Thanh Nam, Trần Quý. Nhiều nhạc sĩ thời chống Mỹ như Hoàng Đạm, Đức Minh, Phan Ngọc, Đôn Truyền, Ca Lê Thuần, Nguyễn Văn Nam, Trương Quang Lục, Tôn Thất Lập, Trần Long Aån, Nguyễn Cường, Trần Tiến… cũng được vinh danh. Có những nhạc sĩ có đóng góp từ thời hòa bình như Nguyễn Đình Bảng (dù tuổi cao), An Thuyên, Đỗ Hồng Quân… cũng được ghi nhận trong đợt xét tặng này. Nhờ chủ trương cởi mở này mà đạo diễn trẻ Nguyễn Thanh Vân bước lên “đài vinh quang” ngang tầm với bố đẻ là đạo diễn Nguyễn Hải Ninh và bố vợ là đạo diễn Phạm Văn Khoa ở chuyên ngành điện ảnh, bỏ qua những tên tuổi lẫy lừng một thời dài như Đào Trọng Khánh, Trần Văn Thủy, Trần Thế Dân,…

 

Tuy đã có nhiều cởi mở như vậy, Hội đồng xét tặng vẫn rất cần tiếp tục trả lại “bản quyền tinh thần” cho rất nhiều tác giả văn học nghệ thuật nữa ở các đợt sau. Riêng đối với Hội Nhạc sĩ Việt Nam, vẫn còn nhiều tác giả của thời kỳ chống Pháp và thời chống Mỹ cũng rất xứng đáng được ghi nhận. Làm sao lịch sử âm nhạc có thể quên được các tác giả thời chống Pháp như Nguyễn Hữu Ba, Bùi Công Kỳ, Lưu Bách Thụ, Phạm Văn Chừng, Tạ Phước, Doãn Mẫn, Tử Phú, Trần Ngọc Xương… cũng không thể quên được các tác giả thời chống Mỹ như Thanh Anh, Vĩnh Cát, Đỗ Dũng, Hoàng Hà, Đinh Quang Hợp, Bửu Huyền, Nguyễn Kim, Văn Lưu, Hoàng Nguyễn, Cầm Phong, Ngô Sĩ Hiển, Trí Thanh, La Thăng, Ngô Quốc Tình, Lê Tịnh, Trương Tuyết Mai, Văn Thắng, Hồ Hữu Thới, Thanh Trúc… Riêng đối với hai nhạc sĩ – liệt sĩ là Vĩnh Bảo và Văn Cận thì không hiểu vì sao Hội đồng xét tặng lại không ghi nhận đợt này trong khi ở chuyên ngành văn học thì những nhà văn – liệt sĩ cùng thời như Dương Thị Xuân Quý, Chu Cẩm Phong… đã được ghi nhận. Cả hai đợt, vẫn ít thấy một nhạc sĩ người dân tộc thiểu số nào như Y Đơn, Cầm Bích, Kpa Púi, Đàm Thanh… được vinh danh bên cạnh Đàm Linh đơn độc. Cũng còn quá ít những nhạc sĩ lý luận phê bình như Tô Vũ, Tô Ngọc Thanh, Tú Ngọc… trong số ngót một trăm nhạc sĩ được vinh danh. Không lẽ những Nguyễn Xinh, Vũ Nhật Thăng, Dương Viết Á, Vũ Tự Lân, Thụy Loan, Hồng Thao… không có những đóng góp thực sự đáng kể sao? Nếu ở chuyên ngành văn học đã vinh danh được những Hoàng Cầm, Trần Dần, Lê Đạt, Hữu Loan, Phùng Quán, Vũ Bằng… thì sao chuyên ngành âm nhạc lại chưa thể vinh danh cho Đoàn Chuẩn, Trịnh Công Sơn…

 

Tuy nhiên cũng theo lời nhạc sĩ Hồng Đăng khi nói về Hội đồng xét tặng: “Xét cho cùng, những thành viên được cử trong Hội đồng xét tặng thì họ cũng là con người bình thường như mọi người, có yêu, có ghét, có chủ quan, có khách quan, làm sao mà tránh được nhược điểm. Họ đâu phải là thánh thần gì. Cuộc sống luôn phải chấp nhận tất cả”. Chỉ có điều, nếu đợt này rút kinh nghiệm thì đợt sau sẽ hoàn thiện hơn. Nghĩ cũng khó, nếu tất cả chúng ta đều nhớ Thái Ly, thì vẫn có thể một, hai thành viên trong Hội đồng xét tặng không biết Trần Mai Ninh là ai, có đóng góp gì cho thơ chống Pháp và đã hy sinh oanh liệt thế nào ở Mặt trận Nha Trang 1946.

 

NGUYỄN THỤY KHA