Ông bà ta thường nói “ăn tết”. Tết đến, nhà ai khá giả sắm sửa nhiều thì được mọi người khen “ăn tết lớn”. Cả năm làm việc đều đổ dồn vào ba ngày Tết. Tết bao giờ cũng được trông đợi:

“Cu kêu ba tiếng cu kêu

Trông mau tới Tết dựng nêu ăn chè”

Minh họa: HƯNG DŨNG

Tôi nhớ ngày trước, cái gì má tôi cũng để dành đến Tết, từ việc ép chuối xiêm, phơi khô để Tết đến làm chuối xào gừng; dừa khô để dành làm bánh tráng, dừa tươi treo trên cây tính sao cho tới Tết vừa rám để làm mứt dừa. Ngày trước, để trữ đồ ăn Tết, ông bà ta có nhiều cách. Cá, tôm thì rọng trong mương, trong đìa, đến hai lăm, hai sáu tháng Chạp mới tát đìa, tát mương. Trừ những đìa lớn có cá bán, những nhà có mương vườn nhỏ như nhà tôi, má tôi thường làm khô một ít; cá còn lại rọng trong lu, trong khạp để ăn dần trong ba ngày Tết. Chuối khô được ép trước cả tháng, má biểu tụi tôi phải phơi chuối thật khô sau đó cho vô khạp đậy kỹ. Khạp chuối thường được để trong buồng hay cạnh bồ lúa - những nơi mát nhứt trong nhà - nên chuối ép rồi để gần cả tháng cũng không bị mốc. Còn bánh tráng má lại để trên cái sịa, treo lên cao, vừa tránh chuột bọ vừa không bị mốc. Cá lóc, cá trê khi rọng trong khạp má chỉ để xâm xấp nước, trên đậy rổ rồi dằn cối đá cho cá khỏi nhảy mất, mỗi ngày má thay nước một lần. Ba tôi lại thích lai rai với ốc luộc. Sau khi tát mương, má lựa những con ốc lớn, rửa sạch bùn rồi đổ xuống chỗ đất râm mát, má đậy ốc bằng cái rổ xúc lớn. Cách rọng ốc khô như trên có thể giữ ốc sống đến hàng tuần, ốc lại rất sạch. Riêng gừng rụi trước Tết cả tháng, muốn có gừng ăn tết má tôi lùi gừng già vào cát khô để nơi thoáng mát. Còn rau thơm, má lựa những nhánh già giâm vào chỗ đất trống đủ sáng rồi tưới hàng ngày, những đọt non được lặt ăn dần. Có lẽ mất công nhứt là làm giá. Má phải tính rước ông bà vào ngày 29 hoặc 30 Tết để có giá vừa ăn. Má phơi khô đậu xanh rồi ngâm vô nước ấm vừa xâm xấp, sau đó để giá nẩy mầm mới gói vào yếm dừa. Cứ một lớp đậu, một lớp lá tre rồi má buộc lại bằng dây chuối. Mỗi ngày, má cho giá uống nước (tưới nước) vài lần, nới dây từ từ theo độ lớn của cọng giá. Đến ngày thứ ba giá đã vừa ăn, chị em tôi lựa bỏ lá tre, rồi cho giá vô rổ đem xuống sông đãi sạch. Giá ăn không hết, má sẽ ngâm dấm thành dưa giá. Riêng dưa cải, má làm trước Tết cả tuần. Đến ngày rước ông bà, má chỉ cần chia thịt với những nhà làm heo trong xóm rồi kho thịt, hột vịt với nước dừa vàng ươm. Do được chuẩn bị từ trước, bữa cơm cuối năm khá thịnh soạn, có đầy đủ các món: thịt kho hột vịt, dưa cải, dưa giá, cá lóc nướng trui, khô cá lóc nướng, rau sống…; đặc biệt món canh khổ qua dồi thịt bao giờ cũng có, vì má luôn mong khổ sẽ qua…

Bận rộn là thế nhưng giáp Tết năm nào má tôi cũng gói bánh tét. Chị em tôi cùng nhau canh lửa nấu nồi bánh tét chờ đón giao thừa. Má thương tình bồi dưỡng cho dĩa chuối xào gừng, dĩa mứt dừa… làm lũ trẻ chúng tôi cứ muốn ngày nào cũng là Tết.

Chuyện ăn tết bây giờ không phải lo liệu nhiều như ngày trước. Các thành phố đều đã có siêu thị; tủ lạnh cũng rất phổ biến ở mọi nhà; chợ truyền thống cũng nghỉ có ngày mùng một, mùng hai Tết đã nhóm lại. Người sắm tết chỉ cần có tiền, đi chợ một buổi thì cái gì cũng có từ patê, chả lụa đến thịt kho, dưa cải, bánh tét… cho vô tủ lạnh là yên tâm ăn tết. Nhưng theo tôi, niềm vui khi Tết đến không phải chỉ đi chợ mua sắm một buổi mà là quá trình chuẩn bị. Mỗi khi xuân về, lo con cháu không biết không khí chuẩn bị Tết của ngày trước, tôi lại lụi hụi làm khô cá lóc, làm dưa cải, gói giá… như má tôi ngày nào. Bữa cơm cuối năm, bữa cơm đoàn tụ và những phong tục của ngày Tết cổ truyền, tôi muốn các con tôi duy trì mãi.

VƯƠNG THỊ NGUYỆT QUẾ